Gott áramótaskaup

Áramótaskaupin verða betri frá ári til árs nú seinni árin. Þetta nýjasta var óvenju gott, eins og flestir eru sammála um. Handritið að því kannski það bezta frá upphafi, en erfitt er að toppa stjörnuleikinn sem Laddi og Spaugstofumennirnir áttu 1981 og næstu árin á eftir.

Annars voru skaupin eftir 1981 einstök. Snilld Gísla Rúnars kom þar vel í ljós.

Dóra stóð sig frábærlega vel í þessu nýjasta áramótaskaupi og ætti að sjá um leikstjórn oftar.

Spaugstofan fékk eigin þætti 1989 eftir að hafa verið viðloðandi áramótaskaupin þar á undan. Ef RÚV ætlar ekki að borga Spaugstofumönnum fyrir nýja þætti gætu svona nýir grínistar búið til betri þætti en margt af því sem er á dagskránni nú um stundir.

Eitt af því sem mér fannst standa uppúr var að Spaugstofumennirnir komu saman að nýju í skaupinu, þótt það væri aðeins í mjög stuttu atriði. Gaman væri ef þeirra þáttur yrði endurlífgaður á RÚV, hæfileikarnir ábyggilega enn til staðar og húmorinn.

Annað ógleymanlegt atriði með boðskap sem hitti í mark var atriðið um Vinstri græna með útsölu á hugsjónum sínum, sama hvað það var.

Greinilegt er að teymið er að slípast sem unnið hefur að gerð skaupsins undanfarin ár. Það var að vísu endurnýjun núna, Dóra Jóhannsdóttir var leikstjóri en ekki Reynir Lyngdal. Sömu andlit í leikaraliði að hluta, nokkrir nýir leikarar samt.

Baldur, guð jólanna

Af öllum þeim goðum sem nefnd eru í Snorra Eddu hygg ég að Baldur sé einna verst leikinn, það er að segja goðsagnir um hann úr lagi færðar og langt frá þeim firnamörgu sögum sem af honum voru sagðar á þeim firnalanga tíma sem hann var aðalguð norrænna manna.

Í Snorra Eddu er Baldur sagður sonur Óðins og þar er Óðinn sagður elztur guðanna, ættfaðir nokkurskonar. Sumir fræðimenn hafa gizkað á það að þessi snyrtilega fjölskyldusaga sem Snorri segir okkur sé einfölduð mynd gerð úr flóknari þáttum.

Í raun hef ég komizt að því að þessu er þveröfugt farið. Óðinn og bræður hans þrír eru yngstir guðanna, eða mögulega. Vili, Véi og Vóðinn hétu þeir upphaflega. Nöfn þeirra eru stórkostlega fróðleg. Vili þýðir í raun vilji, eða guð viljans. Véi er guð heilagleikans, hin heilögu vé eins og sagt er. Vóðinn gæti verið sá sem æðir eins og ljósgeislinn sjálfur, en þannig útskýrði Eiríkur Kjerúlf nafn Óðins í bók sinni um Völvuspá árið 1946, og hygg ég fáa hafa gert það betur. Það er ljósið sem veitir okkur innsýn í alheiminn, og stjarnvísindin byggjast á rannsóknum á margskonar ljósbylgjum, Óðni.

Sé gerð orðsifjaleg rannsókn á nafni Baldurs kemur í ljós að það nafn er ævafornt og upplýsir firnamargt. Orðið ball á ensku er sennilega dregið af þessu guðaheiti eins og mörg önnur orð, en ball merkir hnöttur eða bolti eins og menn vita, og hvað er sólin annað en hnöttur?

Margt er falið í Snorra Eddu sem er augljóst að var öðruvísi ef skynsemin er notuð. Það má alveg vera viss um það að sólarguði áttu fornmenn fleiri en einn.

Baldur var helzti sólarguð norrænna manna um mjög langt skeið, ég hygg að hann sé með elztu guðunum, jafnvel eins gamall og Helja, sem er sennilega elzt ásamt kannski tröllum sem ekki endilega bera þarna rétt nöfn, og slík goð hafa verið tignuð á ísöldunum fyrir meira en 10.000 árum. Það passar við þær rannsóknir sem sýna að norrænt og germanskt fólk hefur í sér mest af Neanderdalsmannagenum, við erum skyldust þeim, og okkar goðsagnir ættu því að geyma menjar um trúarbrögð þeirra skiljanlega.

Upphaflega goðsögnin um Baldur er eitthvað á þá leið að hann hafi farið til Heljar til að endurheimta sólina og fella Hel.

Í trúarjátningu kristninnar segir um Krist að hann hafi stigið niður til Heljar, sitji við hægri hönd Guðs föður og komi þaðan að dæma lifendur og dauða. Þetta er í raun samhljóða Baldursblótinu um sumt að minnsta kosti, en það eru til margar gerðir af því að vísu, Baldursblótinu, þessar langlífu goðsögn, sem kölluð er jólablót núna oft.

Baldur rís aftur frá dauðum þegar sólin hækkar á lofti samkvæmt goðsögninni. Hann kemur í vagni sínum, sem er sólarvagninn.

Guð áramótanna var Janus meðal Rómverja. Ég hygg að nafnið algenga á Íslandi, Jón, sé dregið af þessu guðaheiti en ekki nafninu Jóhannes.

Janus er guð breytinga og möguleika. Einar Pálsson taldi að dvergurinn Durinn væri sá sem í norrænni goðafræði gegndi hlutverki hans, en mörgum finnst það undarlegt og telja dverga ekki nógu merkilega til að teljast guðir.

Á öðrum stað í ritum Einars Pálssonar, sem eru stórmerkileg, telur hann að Freyr geti hafa gengt svipuðu hlutverki og Ósíris í fornegypzkri goðafræði, sá sem rís upp að vori, kornguð nokkurskonar. Freyr var þó Vanur, en meðal Ása hefur Baldur án efa gegnt þessu mikilvæga hlutverki, sem var oft miðlægt í heiðnum trúarbrögðum til forna, og er enn.

Ef Durinn var ekki samsvörun Janusar kann Baldur að hafa verið samsvörun hans í okkar heimshluta.

Merkilegt er að nútímavísindin staðfesta nokkurnveginn allt sem kemur fram í jólablótinu/Baldursblótinu.

Því var trúað að hvert ár væri nýtt, að árið endurfæddist, að gamla árið myndi deyja, því við erum í Helju, og Baldur vegur Helju þegar hann mætir henni um áramótin. Ný Helja fæðist þannig um hver áramót, Helja, sem við erum í og tilheyrum.

Hvað kenna stjörnuvísindin okkur? Sagt er að allar frumur okkar endurnýist, og að við séum öll gerð úr stjarnefnum. Skammtafræðin kennir okkur að sífellt skammtaflökt á sér stað, og að það sem við upplifum geti verið hreyfing á skammasviðinu, að stöðug endurnýjun einda geti verið eðli tilverunnar og tímans, hvernig hann líður og hvernig allt breytist.

Ásatrúin var aldrei trú, heldur vísindi. Heiðnir fornmenn voru ekki fyrir undirgefni við goðin.

Allt passar þetta við goðsagnirnar um að Baldur vegi Helju og að nýr Baldur komi á hverju ári, ný sól, hið lífgefandi afl sem allir trúðu á til forna.

Það flækir þetta eitthvað að guðinn Jólnir er talinn hafa verið Óðinn. Það er þó auðvelt að leysa úr því. Þegar guð drap annan guð tók hann á sig nafn hins drepna guðs, og var einnig kallaður hans nafni.

Þetta kann að hafa verið hluti af þessum stríðum á milli ættbálka og þjóðflokka til forna, en það sýnir að öll þessi nöfn sem Óðinn ber í Snorra Eddu eru afleiðing af langri þróun.

Hvað sýnir nafnið á bústaði Baldurs, Breiðablik? Það gæti verið annað nafn yfir regnbogann, sem flutti goðin til Miðgarðs, mannanna, en gæti einnig þýtt annað. Breiðablik væri hægt að þýða sem hinn mikli og víðfemi ljómi, sem á vel við himininn, enda ekkert eðlilegra en að sólin eigi heima á himninum, Baldur eigi heima þar.

Trúin á Baldur lifði mjög lengi. Mörg trúskipti hafa orðið í heiðna heiminum, eða yfirtökur trúarbragða, á löngum tíma. Sigur Ásatrúarinnar á Vanatrúnni hefur kannski verið enn átakameiri en sigur kristninnar á Ásatrúnni.

Baldur eða einhver samsvarandi og kannski með svipað nafn hefur einnig verið tignaður fyrir langa löngu af Vanadýrkendum.

Fólkið hafði mjög mikla þörf fyrir Baldur. Þessvegna gerði Snorri Sturluson hann eins líkan Kristi og hægt var, og um leið var þagað um margt í sambandi við hann, eins og að Baldur var ekki síður stríðsguð í heiðninni.

Enginn atburður var eins átakanlegur fyrir fólk í heiðninni eins og veturinn og kuldinn, dauði Baldurs. Þessvegna snýr Snorri Sturluson goðsögnunum lipurlega á villigötur, einmitt þegar fólk var farið að gleyma þessu, og þessar sagnir voru orðnar hálfgert tabú, sem þó var enn sagt frá á kvöldvökum og börnum var kennt þetta, sumsstaðar á landinu, án efa.

Með tímanum var þó reynt að búa til skemmtisögur úr þessu, en ekki þann heilagleika sem finnst í Biblíunni til goðsagnanna þar.

Með því að kalla Baldur son Óðins var einnig gert lítið úr honum. Að vísu er það rétt að í ævafornum goðsögnum var alltaf talað um harm Friggjar við dauða Baldurs, og einmitt það goðsagnaminni hafði gríðarlega áhrif á öllum Vesturlöndum á kristnina, og breyttist í goðsögnina um Maríu mey með Jesúbarnið.

Eða öllu heldur, sumsstaðar, þar sem breytt var frá trúnni á Baldur yfir í trúna á Krist. Samræmd kristni komst ekki á fyrr en löngu síðar, og kannski er hún ekki enn samræmd að öllu leyti. Staðbundnar áherzlur finnast að minnsta kosti enn, þótt samræmingin sé býsna mikil.

Hitt er svo annað mál að kristnin er að deyja út, og islam tekur við víða, með fólkinu sem kemur frá öðrum löndum og er þeirrar trúar sem það ólst upp við. Eða þá að fólk vill vera trúlaust, eða taka upp allskonar trúarbrögð framandi héðan og þaðan.

Loksins birtist heimspekilegur pistill í Stundinni en ekki stjórnmálaáróður, þar sem efazt er um ýmislegt eins og margt sem talið er sjálfgefið við Úkraínustríðið á RÚV

Andri Snær Magnason skrifaði pistil á gamlársdag sem birtist í Stundinni, sem heitir "Stríðsárið". Fyrst ætla ég að taka það sem mér finnst bezt þar og er sammála.

Ein setning er svona í grein hans: "Á meðan hægt er að skilja hvernig hugmyndir og hugsjónir breiðast út, hvernig landamæri breytast, þá er ekkert í Úkraínustríðinu sem gefur tilefni til þess að þar sé á ferðinni stríð sem gæti breiðst út um Evrópu".

Þessu er ég sammála.

Hann endar grein sína með setningunni sem er eiginlega klisja: "Við eigum allt okkar undir því að styðja lýðræðisöfl í heiminum í orði og verki. Allt."

Það er spurning hvernig maður skilur síðustu setninguna. Eru lýðræðisöflin í Rússlandi eða í Evrópu og Bandaríkjunum? Greinilega hvergi í heiminum í dag, að mínu áliti. Þessvegna er síðasta setningin háð, útópískt háð, finnst mér augljóslega, sé maður ekki þeim mun trúgjarnari og taki allt sem sannleika úr RÚV.

En einnig fjallar hann um það í greininni að honum finnst ómögulegt að ímynda sér að nokkur á Vesturlöndum muni reyna að boða pútínskt stjórnmálatrúboð eða pútínisma, (fyrst talað og ritað er um stalínisma).

Hann veltir upp spurningum um raunverulegan tilgang Úkraínustríðsins en kemur ekki með samsæriskenningar, leyfir lesendum að geta í eyðurnar.

Hann bendir á það að stjórnmálamenn í Evrópu hafi skyndilega hysjað uppum sig buxurnar og fundið tilgang í lífinu, þann "göfuga" tilgang að hatast útí Pútín (í stað Trumps áður), til dæmis hinn fallni Boris Johnson, en ekki síður Joe Biden.

(Ég tek það fram að allt sem ekki er í gæsalöppum er orðað á annan hátt og nöfnum bætt inní frásögnina sem aðeins er ýjað að hjá honum).

Skyndilega hefur Nató fundið tilgang sinn að nýju.

Sérlega góðar eru setningarnar um að þetta sé fyrsta "góða" stríðið frá seinni heimsstyrjöld, þar sem skilin á milli skúrka og frelsara séu ljós.

Lesandinn gerir sér ljóst að atburðarásin í Úkraínustríðinu gæti hafa verið hönnuð og sviðsett fyrirfram, en af hverjum?

Er íslenzk blaðamennska loksins aftur að verða krassandi og beitt en ekki einhliða áróður? Stundin sem áður var með hreinar femínískar greinar og wokeáróður er farin að breytast örlítið, og DV, með greininni "Dauðalistinn og tjáningarfrelsið", sem ég hef áður talað um og hrósað sem stefnubreytingu hjá DV.

Ætli ritstjórarnir á Stundinni og DV séu ekki að fatta að það eru lesendur þarna úti sem gera meiri kröfur en svo að vefritin og fréttamiðlarnir eigi að vera léttúðugt efni og áróður eingöngu, eins og skólablöð menntaskólanna, þar sem áhrifavaldar og froðutízka ber hæst.

Maður segir bara, húrra fyrir þeim sem stjórna DV og öðrum svona vefritum sem sýna lesendum sínum þá virðingu að þeir geti hugsað sjálfstætt og rökrétt og valið á milli tveggja eða fleiri skoðana sem fram eru settar, en séu ekki sammála öllu sem fram kemur frá vinstrimönnum og jafnaðarmönnum eins og það sé heilagur sannleikur.

Auðvitað er þetta líka vandamál hjá hægrimönnum, og þar mætti vera meira um skoðanaskipti sem byggjast á dýpri pælingum og minna um bergmálshella.

 

Samfylking, sigrandi flokkur, ljóð frá 3. janúar 2002.

Þetta er gamalt ljóð, en aftur eru vonir bundnar við Samfylkinguna eins og þegar hún var stofnuð, um það leyti sem ljóðið var samið, og aftur hefur hún mikið fylgi. Ljóðið á því enn vel við, þótt ýmislegt hafi breyzt eins og að Vinstri grænir séu andvígir að þjóðin sé í Nató.

 

C6    G6   Dsus4   Dm7    G    C6    G6   Dsus4   Dm7    G   C6

 

C6

Samfylking, sigrandi flokkur.

D7

Sannlega Össur á toppnum.

Em7

Kraftlega vaxinn á kroppnum.

E                               C6

Kannast viðð hetjuna nokkur?

 

C6    G6   Dsus4   Dm7    G    C6    G6   Dsus4   Dm7    G   C6

 

Vefandi rógburðarrokkur,

rænandi glófanum loppnum,

kemur að vininum kropnum

kvennanna voldugi stokkur.

 

C6    G6   Dsus4   Dm7    G    C6    G6   Dsus4   Dm7    G   C6

 

Fm

Grænleitir vinstrungar vilja

Db

víkjast úr kvenleika og Nató fljótt,

G                    G7         C6

en íhaldið oftlega græta.

 

C6    G6   Dsus4   Dm7    G    C6    G6   Dsus4   Dm7    G   C6

 

Íhaldsins skarpmenni skilja

að skapfestan hjálpar oft, fatti drótt

að breytingar hæggengar bæta.

 

C6    G6   Dsus4   Dm7    G    C6    G6   Dsus4   Dm7    G   C6

Helstefnan einkennir árið 2022, vonandi að bjartara verði yfir nýju ári

Eins og einn viðmælandinn sagði í þætti Gísla Marteins, þá var árið 2022 árið sem við lærðum að mannkynið hefur ekkert lært. Gamaldags stríð byrjaði í Evrópu, piltar og karlar láta slaufa sér, pólitíkusar verða óvinsælir, en Sóley Tómasdóttir, rauðsokkan mikla, sagðist hafa áhyggjur af því að hún yrði að finna sér nýtt starf, ef femínisminn myndi sigra endanlega á næsta ári. Marga hryllir við því.

Um áramót er rétt að minnast þess sem ekki má gleymast. Viðtalið á Útvarpi Sögu við lækninn Guðmund Karl Snæbjörnsson núna í síðustu viku er eitt af því sem ekki má gleymast, en hann er læknirinn sem hefur verið aðgerðasinni gegn bóluefnaherferðinni á þessu landi okkar, þegar aðrir hafa þagað hefur hann þorað.

Hann kallar þetta "tilraunastarfsemi í genameðferð", með 5 milljörðum sprauta með gríðarlegum dauðsföllum sem afleiðingu.

Eitt af því sem hann ræddi um fannst mér sérlega sláandi, dauðsföll ungs fólks, sem var stálhraust fyrir. Ungur maður sem ég þekkti dó á árinu og hafði verið fílhraustur áður, rétt rúmlega þrítugur. Ég þekkti hann úr tónlistarbransanum, en hafði ekki hitt hann í mörg ár, og hann var orðinn fjölskyldumaður. Eftir nokkrar sprautur fór hann að finna óþægindi fyrir hjarta, en ekki taldi hann það neitt alvarlegt. Það endaði þó með skyndidauða öllum að óvörum einn daginn, án undangenginna veikinda. Þetta andlát er ekki talið tengjast bólusetningum neitt, en lýsingarnar passa við það sem Guðmundur Karl talaði um í þessu viðtali.

Það er himinn og haf á milli opinberra skýringa og skýringa bóluefnaandstæðinga. Það er kannski skiljanlegt að þöggun ríki um þessi málefni, því sorgin er mikil hjá fólki eftir ástvinamissi, og hugsunun um að yfirvöldin ráðist gegn fólki með þessum hætti er einfaldlega of stór fyrir flesta til að hægt sé að sætta sig við hana eða meðtaka hana svo auðveldlega.

Framtíðin ein mun leiða það í ljós hvað er rétt og satt í þessu, en ótrúlega margt mun breytast ef Trump hafði rétt fyrir sér. Þá er tími jafnaðarmanna og vinstrimanna loksins búinn, og þeir verða úthrópaðir sem engu minni glæpamenn en nazistar Þriðja Ríkisins eða kommúnistar Moskvu, eða Maóistarnir.

Það er margt fleira sem mun koma í ljós á nýju ári. Verður saminn friður í Úkraínudeilunni eða stigmagnast þetta niður í heimsstyrjöld og heimsendi, kjarnorkustyrjöld, gereyðingarstyrjöld?

Kemst á eitthvað jafnvægi á milli femínista og fórnarlamba þeirra eins og Sóley Tómasdóttir talaði um, eða halda leiðindin áfram og mannorðsþjófnaðurinn?

Árið 2022 var engin sæla, og flestir á Vesturlöndum hljóta að geta tekið undir það. Verra ástand á fleiri sviðum er ríkjandi, hnignun í flutningskerfum orku, og margt fleira.

Ég vil þó vera bjartsýnn um það að hægt sé að sameina vinstrimenn og hægrimenn, að allir hafi eitthvað gott og rétt til málanna að leggja, ef hlustað er á rökræður og skynsemin látin ráða frekar en þrjózkan.

Við ættum að biðja, hvað sem við trúum á, ef eitthvað, að komandi ár verði skárra en þetta sem er að verða liðið.

Að sjálfsögðu gerðist þó margt jákvætt og gleðilegt á árinu 2022 einnig.

André Franquin og þunglyndið

Snilldin og andleg veikindi fylgjast stundum að. André Franquin skapaði Viggó viðutan og Gorm, og gerði Sval og Val að stórveldi í myndasöguheiminum. Hann glímdi við þunglyndi seinni hluta ævi sinnar.

En það sem hægt er að lesa útúr ævistarfi teiknimyndasögusnillingsins Franquins er jafn mikil speki og í höfundarverki Halldórs Laxness, til dæmis, eða hvaða nóbelsverðlaunahafa sem er í bókmenntum.

Það sem er sérstakt við Franquin er að hann fjallaði um umhverfisvernd og mengun á sinn sérstæða en persónulega og beitta hátt talsvert á undan flestum öðrum. Sérstaklega blandaði hann saman fyndni og alvöru á einstakan hátt, sem gerir verkin hans ekki bara læsileg heldur stórskemmtileg, en um leið með ótrúlega sígildan boðskap.

Hann fæddist  3. janúar 1924 í Etterbeek í Belgíu. Hann fór snemma að teikna og vekja athygli á hæfileikum sínum. Þó fékk hann ekki formlega teiknimenntun fyrr en árið 1943, þegar hann var 19 ára. Það sýnir að hann hafði meðfædda hæfileika.

Hann var ráðinn til Dupuis fyrirtækisins árið 1945 með öðrum hæfileikamönnum, Morris til dæmis, teiknara Lukku Láka, sem einnig skapaði þá persónu.

Hann tók við Svali og félögum árið 1946 af Jijé, en Robert Velter, sem tók sér listamannsnafnið Rob-Vel, skapaði þær persónur upprunalega árið 1938, eða vikapiltinn Sval.

Evrópskar myndasögur voru á þeim tíma stæling á þeim bandarísku að miklu leyti.

Síðasta sagan sem Franquin teiknaði af Sval og félögum kom úr í tímaritinu Spirou árið 1968, Tembo Tabou, en síðar í bókaformi.

Það voru svo sem nokkrur risarnir í evrópskri myndasögugerð sem gnæfa yfir og gerðu evrópskrar myndasögur heimsfrægar, en Franquin var meðal þeirra fremstu.

Sem dæmi um þá virðingu sem Franquin nýtur og naut meðal kollega sinna má nefna það sem Hergé sagði um hann: "Miðað við Franquin er ég bara einfaldur teiknari." Það var að vísu hógværð sem var of mikil af Hergé, þar sem hann er einnig einn helzti snillingurinn í þessum geira á heimsvísu, en þetta er satt að vissu leyti, því dýptin í söguþræðinum hjá Franquin er meiri en hjá öðrum, teikningarnar eru meira lifandi en hjá flestum, og boðskapurinn um umhverfisvernd mjög sterkur.

Franquin átti sér mörg skeið, og þróaðist alla ævi. Fyrsta skeiðið er talið frá barnæsku hans til ársins 1951, þegar hann skilaði af sér fyrstu myndasögunni í fullri lengd.

Miðjutímabilið svonefnda er talið til ársins 1960, þegar þunglyndið fór að sækja á hann og afköstin minnkuðu, en þó má skipta miðutímabilinu niður í nokkur skeið einnig.

Frá 1946 til 1951 mátti þó vera ljóst að hann var að skapa sinn persónulega stíl. Fyrstu sögurnar hans um Sval og félaga bera sterk svipmót Disney teiknimynda um Mikka mús og fleiri slíkar persónur. Með starfsfélögum sínum fór hann til Bandaríkjanna frá 1948 til 1949 og ein bók um Sval og félaga varð til þar sem þeir eru í Bandaríkjunum. Sú bók kom út á íslenzku árið 1986 fyrst, númer 22 hjá Iðunni og hét "Í klandri hjá kúrekum". Hún kom út í upprunalegri og breyttri útgáfu árið 2015 hjá Froski útgáfu, undir heitinu "Svörtu hattarnir", í betri prentgæðum.

Strax í kjölfarið varð mikil þróun á þessum sögum og Franquin fór að nýta sér belgíska og franska staðhætti betur, og "Sveppagaldrar í Sveppaborg" ber þess merki árið 1951, fyrsta sagan í fullri lengd. Þar með var heimur Franquins skapaður að miklu leyti, hinn hrokafulli borgarstjóri, drykkjurúturinn herra Þamban, kjaftakerlingar í þorpinu og fjölmargar fleiri persónur, en þó var það Sveppagreifinn sjálfur, uppfinningamaðurinn snjalli, sem gerði margt fyrir bókaflokkinn.

Baráttan um arfinn var gerð alfarið af Franquin, og þar skapaði hann Gormdýrið, frá 1951 til 1952. Sú bók sýnir snilld hans mjög vel. Teikningarnar verða sífellt líflegri og litirnir, og söguþráðurinn sífellt áhugaverðari.

Um miðjan sjötta áratuginn voru teikningar Franquins farnar að endurspegla tízkuna nákvæmlega í húsagerð og innanstokksmunum, fatnaði og menningu. 

Bókin Hrakfallaferð til Feluborgar er kannski eitt bezta dæmið um þetta, sem kom út 1956 á frummálinu, en teiknuð og samin einnig 1955. Það var fyrsta bókin á íslenzku hjá Iðunni, 1977.

Snilldarlega er þarna fléttað saman njósnum, lífi fræga fólksins og mörgu öðru. Margt í bókinni minnir á James Bond og njósnamyndir fyrr og síðar. Teikningarnar eru raunverulegar og í takt við tímann algjörlega.

Með þessari bók er þróunin frá æsilegum barnabókum að þroskuðum bókmenntum fyrir fólk á öllum aldri búin að skila árangri. Bæði myndir og söguþráður hafa vísanir út fyrir Disneyheiminn og barnabókmenntir.

Þegar Franquin skapaði Zorglúbb árið 1959 má segja að hann hafi náð hátindi sínum sem höfundur Svals og félaga. Zorglúbb er flókin og margræð persóna sem minnir á einræðisherra mannkynssögunnar að hluta til, en er vorkunnarverður og einmana persónuleiki með minnimáttarkennd og mikilmennskubrjálæði þegar allt kemur til alls, með litla félagsfærni. Auk þess er hann vísindasnillingur sem á fáa sína líka.

Zorglúbb er raunar miklu meira en ein bókmenntapersóna. Hann er gagnrýni á samtíma Franquins, gagnrýni á tæknina, vísindin og hroka mannsins gagnvart náttúrunni, sem er þema sem gengur í gegnum öll beztu verk Franquins.

Á hátindi listamannsferils síns lenti Franquin í vandræðum, fyrsta taugaáfallið fékk hann vegna þunglyndis og álags.

Neyðarkall frá Bretzelborg var lengi í vinnslu, frá 1961 til 1963. Franquin ætlaði að hafa þetta enn eina Zorglúbb bókina, en útgefandinn neyddi hann til að hverfa frá því.

Svaðilför til Sveppaborgar gekk enn verr, og kom út sem tvær stuttar sögur frá 1965 til 1968. Þá tók nýr höfundur við bókaflokknum, Fournier, og Franquin einbeitti sér að Viggó viðutan, sem hann hafði skapað árið 1957, á kafi í öðrum verkefnum.

Viggó viðutan teiknaði hann næstum alveg þar til hann féll frá árið 1997 vegna hjartaáfalls, en mjög lítið teiknaði hann og samdi síðustu árin.

Þunglyndi Franquins varð mjög slæmt árið 1977 þegar hann fékk annað taugaáfall. Þá bjó hann til myndasögur undir heitinu "Biksvartar hugsanir", en þær hafa ekki komið út á íslenzku, en eru snilldarlegar samt, en á betur við eldri markhóp en unglinga og börn.

Frá 1978 til 1986 var hann hluti af höfundateymi sem bjó til ævintýri um Ísabellu, litla telpu í heimi norna og skrímsla, sem nefnd var eftir dóttur hans. Einnig tók hann þátt í að búa til sjálfstæðan bókaflokk um Gorminn frá 1987 til 1989, en aðrir höfundar hafa haldið áfram með þær bækur.

Frá 1990 til 1997 gerði hann aðallega fáeina brandara um Viggó viðutan, en mun færri en áður. Talið er að þunglyndið hafi hamlað mjög starfi hans á þeim tíma, auk þess sem sköpunargleðin er oft minni þegar fólk er orðið aldrað.

Hér er búið að greina frá ævisöguatriðum þessa meistara. Ekki allir gera sér þó grein fyrir því að snilld Franquins átti sér uppruna í sömu þáttum og gerðu hann þunglyndan.

Nóg er að minnast á brandarana í Viggóbókunum sem lýsa því hvernig uppfinningar Viggós fara útum þúfur, þær eiga sér skuggahliðar sem gera þær skaðlegar eða marklausar.

Þarna kemur snilligáfa Franquins fram í hnotskurn. Hann var ekki bjartsýnn á framtíð mannkynsins. Hann sá hvernig tæknin var að fara með náttúruna. Gormdýrið er kannski hans frumlegasta sköpun. Gormdýrið lýsir uppreisn náttúrunnar gegn manninum og sigri náttúrunnar á manninum, því Gormdýrið er eiginlega ósigrandi.

Í Viggóbókunum eru sorg og gleði systur. Sýndar eru tvær hliðar á sama málinu, eitthvað gleðilegt fyrst, sem síðan snýst uppí andhverfu sína. Þessir brandarar um Viggó viðutan eru heimsfrægir.

Franquin gerir stólpagrín að menningunni í þessum bókum. Hinar snjöllustu uppfinningar verða skelfileg vopn og flest allt fer útum þúfur sem Viggó viðutan ætlar sér.

Viggó viðutan er ábyrgðarlaus nútímamaður sem telur sér allt fært, en næstum öll hans bjartsýni endar með skelfingu.

Með Viggó viðutan bjó André Franquin til persónu sem lýsti ábyrgðarleysi nútímamannsins betur en langar og þungar bókmenntir frægra nóbelsrithöfunda. Persónan hefur bæði skemmtigildi og þroskunargildi, og er spegill á nútímann, mismiskunnarlaus eftir því sem lesandinn vill, eftir því hversu mikið hann pælir í efninu. Slíkt er aðeins á færi meistara og snillinga.

Ekki er ég frá því að Sverrir Stormsker sé slíkur snillingur sem við eigum, og marga fleiri væri hægt að minnast á í mörgum listgreinum frá mörgum tímum.

 

Yfirborðsstjórnmál, eins og Sigmundur Davíð sagði í viðtali

Grunnkerfum hefur ekki verið sinnt á Íslandi sem skyldi. Þessi frétt fjallar um bilanir í orkukerfum, raforkukerfi og í flutningi vatns munum við eftir bilunum frá þessu ári líka.

Sigmundur Davíð Gunnlaugsson var í viðtali á Útvarpi Sögu og hann kom með mjög góða setningu. Hann sagði að nú væri áherzlan á Alþingi sú að "fylgjast með afleiðingum" frekar en að vera með fyrirbyggjandi aðgerðir eða sjá fyrir hvaða áhrif ýmislegt hefur, eins og lagabreytingar á Alþingi, og slíkt.

Þannig stefna er nokkurskonar uppgjafarstefna. Hlutum er leyft að fara til fjandans og í staðinn er reynt að bregðast við gagnrýni, ekki vandanum sjálfum.

Þegar stjórnmál eru orðin fegurðarsamkeppni skoðananna þá verða skoðanirnar grunnar og snúast um tízkumálefni og tildur. Þegar kjósendur snúast eftir vindi tíðarandans og tízkumálefna þá verða slíkir flokkar stærstir sem snúast um lýðskrum, vinstrilýðskrum, því hægrilýðskrum snýst um athafnir og lausnir, en það er greinilega á útleið í heiminum, miðað við þróunina síðastliðin ár að minnsta kosti.

Það þarf ekki að efast um það að ástandið á Vesturlöndum er eins og í Róm, þegar rómverska heimsveldið var að falli komið. Stjórnmálamenn sem eru með lausnir fá ekki nægilegt fylgi, eins og Sigmundur Davíð og Guðmundur Franklín, sem hefði gert mikið gagn, hefði hann komizt að.

 

„Alvarleg staða sem við höfum áhyggjur af“

Bjartsýni er nauðsynleg í umhverfismálum

Andri Snær Magnason var í viðtali í fjölmiðlum nýlega, á Hringbraut. Mér finnst það hvetjandi að hann talar enn um umhverfismál og að mannkynið þurfi að skipta um stefnu. Hann talar enn um að breytingar þurfi að verða á næstu 15 árum, annars verði það of seint.

Ég er sammála honum, nema svartsýni og þunglyndi er nokkuð sem ásækir mig þegar ég velti slíku fyrir mér og ýmsu öðru með þetta mannkyn okkar.

Andri Snær er á margan hátt persónugervingur umhverfisverndar á þessu landi, eins og Ómar Ragnarsson og nokkrir aðrir, jafnvel ég, á meðal þeirra sem kannast við lögin á "Blóm, friður og ást" eftir mig frá 2000, eins og "Björgunarlag".

Ég kann vel við snjó og ef þessi kuldatíð er ekki merki um nýja ísöld heldur bara venjulegt vetrarverður kemur manni fátt betur í jólaskap en slíkur jólasnjór.

Vagn bloggari segir að þetta verðurfar passi við reiknilíkönin um hamfarahlýnun af mannavöldum. Að þessu sinni er ég sammála honum þótt í öðrum málum sé ég það ekki endilega. Andri Snær er einnig á því að heimsendir sé í nánd nema mannkynið breyti um stefnu.

En ég er ekki bjartsýnn á framtíð þessa mannkyns í raun. Fólki er fjarstýrt frá öðrum hnöttum. Skoðanir koma þaðan, ekki frá okkur sjálfum, í flestum tilfellum. Afneitun margra  á hamfarahlýnuninni af mannavöldum er einnig fjarstýrt viðbragð.

Átök heitara lofts og þess lofts sem er kaldara skapar þessar öfgar, þar til búast má við nýrri ísöld. Vagn bloggari fjallar um þetta einnig á þann hátt. Þannig voru kenningar margra sem um þetta fjölluðu og þær virðast vera að ganga eftir, nema þetta sé náttúruleg sveifla.

Ég tek talsvert mikið mark á Trausta Jónssyni, að vísu. Ekki er gott að segja hvaða skoðanir hann hefur á manngerðu loftslagi, en hann fer allavega varlega í sakirnar og fjallar ekki um það á sínu bloggi um veður. Jafnvel má greina það af skrifum hans að hann telji náttúrulegar sveiflur frekar skýra veðurfarið hverju sinni, en ekki er gott að segja hvort hann taki ekki líka eitthvað mark á þeim sem tala um manngert veðurfar.

En gott er að lesa það sem hann skrifar um veður, því það róar mann oft niður, vegna þess að hann finnur dæmi úr fortíðinni um samsvarandi eða svipuð veður sem gætu flokkazt undir manngerð veður.

 

Ekki endilega bestu skilyrðin á gamlárskvöld

Hvað var Bob Dylan að pæla með umdeildum orðum á Live Aid tónleikunum 1985 og með undarlegri sviðsframkomu og lélegum flutningi að margra mati?

Vinsæl kvikmynd byggð á ævi Freddy Mercuries var sýnd í RÚV í gær og hún var með því skárra sem RÚV hefur sýnt lengi. Hún endaði á frábærri endurgerð á flutningi hljómsveitarinnar Queen á Live Aid árið 1985. Já, sviðsframkoman var eitt af því sem Freddy Mercury kunni að höndla meistaralega vel.

Þetta minnti mig á það hvernig ein stærsta tónlistarhetjan mín, Bob Dylan var með óvenju lélegan flutning á sínum lögum á þessum tónleikum. Hann lék þarna með tveimur úr The Rolling Stones, Keith Richards og Ronnie Wood en allir virtust þeir drukknir. Samkvæmt frásögn Ronnie Wood höfðu þeir æft öll lög eftir Bob Dylan í nokkra daga, en síðan hafi Bob Dylan ákveðið lögin á síðustu stundu, og þau lög sem þeir félagar höfðu minnst æft. Ronnie Wood sagði að þeir hefðu aldrei æft eins stíft og fyrir þessa tónleika, en það skilaði þó ekki góðum flutningi, því þeir heyrðu ekki hver í öðrum, hátalarar voru bilaðir, sögðu þeir eftirá. Allavega spiluðu þeir ekki í takti og söngurinn var laglaus. Gítarstrengur slitnaði hjá Bob Dylan í miðju lagi, Ron Wood lét hann hafa sinn gítar og tók við gítar sem einhver rétti honum, sem reyndist rammfalskur, og þannig spiluðu þeir það sem eftir var laganna.

Sögusagnir eru uppi um að þeir hafi allir farið á krá rétt áður en þeir fóru á svið og drukkið mjög stíft og verið mjög ölvaðir þegar þeir komu á sviðið. Ekki er hægt að finna þetta staðfest af tónlistarmönnunum sjálfum, en þannig hljómuðu þeir að vísu.

En þremenningarnir fóru einna síðast á svið þegar aðrir höfðu lokið sér af og væntingarnar voru miklar sem þeir stóðu ekki undir. Erfitt er að samhæfa þrjá kassagítara þannig að það hljómi vel, og ef mikið rokk hefur verið á undan hljómar slíkt sem gaul frekar en stórstjarna sé þar á ferð.

Síðan var það lagavalið og athugasemdir Dylans. Þeir spiluðu "Ballad of Hollis Brown", "When The Ship Comes In" og "Blowing In The Wind".

"When The Ship Comes In" er reiðilestur einhvers sem hefur verið móðgaður og fær ekki sínu framgengt, "When The Ship Comes In" er lína sem hægt er að þýða sem: "Þegar ég fæ mitt framgengt", eða "Þegar mér gengur í hag", og þessvegna má túlka lagið sem gagnrýni á Live Aid hugmyndina alla, að tónleikarnir hafi verið til að vekja athygli Bob Geldofs á sér frekar en málefninu.

Einnig má túlka lagið "Ballad of Hollis Brown" þannig. Það fjallar um fátækt í Bandaríkjunum, hvernig kapítalisminn getur leikið fólk.

Jafnvel "Blowing In The Wind" mætti túlka á þennan hátt. Viðlagið segir frá því hvernig allt getur verið fánýtt, "Svarið berst fyrir vindinum burt", og þá setningu mætti túlka þannig að svarið við hungursneyðinni hafi Bob Dylan ekki talið þetta, þessir tónleikar.

Einnig hafa margir sagt að þegar Bob Dylan sagði áður en hann yfirgaf sviðið að bændur í Ameríku þyrftu slíka hjálp, hafi hann verið að gagnrýna hugmyndina á bakvið Live Aid.

Bob Dylan er raunar ólíkindatól. Hann er vanur að finna andstæða punkta við svo margt sem fólki finnst sjálfsagt. (Eins og þegar hann kallaði nútímann hinar nýju myrku miðaldir 1993 á umslagi plötunnar World Gone Wrong). Þessvegna er honum trúandi til þess að hafa fundið þessum tónleikum eitthvað til foráttu og hugmyndinni á bakvið þá þegar hann frétti um þá.

En talið er að athugasemd Bob Dylans hafi hjálpað Farm Aid tónleikunum sem urðu árlegir. Jafnvel er talið að athugasemd Bob Dylans hafi komið öllu því dæmi af stað.

Bob Dylan er goðsögn í lifenda lífi. Menn velta sér uppúr ýmsu í sambandi við hann. Hvað var hann að pæla með orðum og textum, sviðsframkomu og ýmsu.

Vesturlönd eru að deyja úr femínisma, talíbanisminn í Afganistan er móteitrið sem allar þjóðir þurfa að taka inn

Ég er aðdáandi Talíbana að þessu leytinu til. Ég var ekki sáttur við það hvernig þeir eyðilögðu Búddalíkneskjur árið 2001, en ég tel að stefna þeirra með því að hafa konur helzt aðeins heimavinnandi sé rétt og fyrirmynd fyrir öll önnur ríki.

Sú var tíðin að ég taldi trúarbrögð slæm og ættu ekkert erindi við stjórn landa og að blandast við pólitíkina. Þá hafði ég næstum ekkert álit á múslimaríkjum af þessu tagi.

Menningin er hrunin, eins og Guðjón Hreinberg segir. Ástæðan er fyrst og fremst femínismi, agaleysi, upplausn og vitleysa á öllum sviðum. Bækur koma út fyrir jólin og þær falla í tvo flokka eingöngu: Þvaður um ekki neitt og eyðsla á pappír eða rangfræði eins og Keltabók Þorvaldar Friðrikssonar. Ég fékk hana í jólagjöf og hef verið að blaða í henni. Í henni er sumt sem ég tel að geti hugsanlega passað, í lausamálsköflunum, en orðsifjakaflinn er langur og er einsog... "Þetta orð minnir mig á þetta orð," frekar en að hann sé fræðilegur.

Í orðunum sem hann telur af kelteskum uppruna tel ég að fæst sé rétt í því. Það er hægt að finna líkingar við erlend orð í næstum öllum tungumálum, og stór hluti af "keltneskum" orðum sem hann telur upp eru alþjóðaorð sem eiga sér uppruna í indóevrópska frumtungumálinu og koma þaðan inn í okkar mál frekar en í gegnum Papa og Papakenninguna, sem er ósönnuð, þótt sennilega hafi einhver byggð hér verið fyrir eiginlegt landnám. En kristnir og írskir einsetumenn og munkar? Það gætu hafa verið aðrir líka.

Um Talíbana segir Theódór Norðkvist að þeir séu snarbrjálaðir hellisbúar. Fullyrðing hans um að ekkert land fái meira í þróunaraðstoð held ég að hljóti að vera röng. Það er búið að vera stöðugt í fréttum RÚV og Stöðvar 2 að aðstoð við þá hafi strandað á því skilyrði að þeir leyfi jafnrétti, og vitað er að fátæktin þarna er gífurleg.

Það sem hann er að vitna í held ég að sé sagan, það hafa verið ýmis yfirvöld í Afganistan og Bandaríkjamenn hafa reynt að kenna þeim vestræna og úrkynjaða dauðasiði. Í fortíðinni hefur Afganistan þannig verið stutt af mörgum þjóðum, en árangurinn minni en enginn, þeir eru enn með sína siði.

Konum meinað að starfa annars staðar en hjá ríkinu