Ástæðan fyrir því að ég fór að pæla í þessu orði er vegna þess að mér sýndist sem í því kæmu saman tveir fornir stríðsguðir - í einu og sama orðinu - sem sagt bæði Mars þeirra Rómverja og svo Týr okkar Germana.

Orðið martyr er alþjóðlegt og þýðir píslarvottur. Það er ævafornt og nær aftur til Forngrískunnar eða enn lengra aftur sennilega.

Orðsifjafræðingar viðurkenna að nokkur vafi leikur á því hvernig það er myndað upphaflega og hvernig þróun þess var í upphafi eða úr hvaða orðum það er myndað.

Þó eru ráðandi kenningar sæmilega sannfærandi, en ekki þó að öllu leyti.

Upphaflega merking orðsins er vitni, eða vottur og þá í lagalegu sambandi, til dæmis að glæp eins og morði.

Það er talið samansett úr (s)mer sem merkir að detta í hug, muna, hlúa að, hafa umhyggju fyrir og svo tuwerh, sem þýðir að þvinga, þröngva, binda, ná í, halda utanum, koma saman.

Þó skilst mér að málvísindamenn séu ekki á eitt sáttir um þetta og sérstaklega er deilt um seinni hluta orðsins.

Orðið tyranny, eða harðstjórn, það er einnig af forngrískum uppruna, og óljósum uppruna, það bendir til dýrkunar sem snérist upp í andhverfu sína, andúðar á stjórnarformi, eða þá að mannlegir einræðisherrar hafi snúið trúarbrögðum uppá dýrkun á sér, en þannig hegðun var algeng á þessum tíma, á öldunum fyrir Krists burð, og í sagnfræðilegu ljósi þekkt atriði úr sögu margra þjóða.

Þessi tvö orð verða til á svipuðum slóðum og á svipuðum tíma, bæði á sama svæði og lýðræðið myndast og svo á nokkuð svipuðum tíma, eða nálægt Grikklandi til forna, þegar fyrstu lýðræðisríkin urðu til, og tilraunir voru gerðar með slíkt.

Rómverski stríðsguðinn Mars kemur mjög við þessa sögu einnig. Nafn hans mun þýða "sá sem drepur", eða eitthvað slíkt. Nafn hans er dregið af fornindóevrópska orðinu mer, sem er sameiginlegt orð í öllum indóevrópskum tungumálum, að drepa, deyja, meiða, fara, yfirgefa, eitthvað slíkt. Íslenzka orðið morð er skylt og dregið af sömu rót.

Þrátt fyrir að málvísindamenn geri sitt bezta og nái merkilegum árangri oft, þá eru þeim takmörk sett. Takmörkin felast oftar en ekki í því að það vantar svo mörg orð uppá, þeirra starf er eins og púsluspil, að raða saman brotum samkvæmt heimildum sem eru rýrar.

Sem sé, fjölmörg tungumál varðveittust ekki og mörg orð einnig sem ekki varðveittust.

Það er mín tilgáta að orðið martyr eða martur sé kannski öðruvísi búið til.

Mermairein á grísku er að vera áhyggjufullur, hugsi, vakandi, á iði. Mermera er áhyggja, truflun, vandræði, á forngrísku.

Smarati á sanskrít er að muna. Memor á latínu, umhyggjusamur, er skylt.

Témoin á frönsku hefur verið tengt við seinni hlutann, vitni.

Það er dregið af testimonium á latínu, vitni, vitnisburður, athygli, að fylgjast með.

Það er svolítið langsótt að halda því fram að témoin verði að tyr.

Mér virðist ljóst að málvísindamenn reyna sitt bezta, en langsótt verður þetta, og augljóst að þá skortir hin raunverulegu orð sem þarna lágu til grundvallar.

Nú er það alveg vitað að guðinn Týr var dýrkaður á þessum tíma og þessum slóðum.

Á frýgísku er orðið guð Tiws.

Phrygiar er orðið á ensku. Frýgíar voru indóevrópumenn í Anatólíu, núverandi Tyrklandi.

Þeirra ríki er talið hafa verið uppi frá 1180 fyrir Krist og til 500 eftir Krist, en það er auðvitað kenning, sem studd er gögnum.

Tios er guðaheiti anatólískt, frá Biþyníu. Ég fjallaði nánar um þetta í pistli frá 26. desember 2024.

Þessi dæmi sem ég hef tekið - og er meira af þeim í pistlinum frá öðrum í jólum í fyrra - þau eiginlega staðfesta að guðinn Týr var tignaður fyrir löngu, fyrir Krists burð. Það er samkvæmt þeim kenningum sem aðrir hafa sett fram um það sama.

Þegar maður skoðar orðið martyr, þá hlýtur að vakna grunur um að guðsnafnið Týr eða Tiws, sé hluti af þessu orði.

Mín tilgáta er að það hafi upphaflega þýtt:"Dauði fyrir guð, eða brottför fyrir guð, Tý."

Hvað varðar enn eldri merkingu orðsins á forngrísku og skyldum málum, að verða vitni að, vitnisburður, þá er skýringin þessi:

Smer+Tiws varð að Martyr. S-ið féll niður og Tiws varð að tyr, en orðið er þekkt úr latínu, og þegar svona orð ferðast á milli tímaskeiða og landa breytist stafsetningin yfirleitt, eða mjög oft.

Vitni Týs er því upphafleg merking, sjónarvottur Týs. Loks verður merkingin píslarvottur Týs, sá sem deyr eða þjáist fyrir Tý, guð almáttugan.

Smer í merkingunni að láta sér ekki standa á sama um eitthvað nær merkingunni betur.

Píslarvottur þýddi því upphaflega:"Sá sem lætur sér ekki standa á sama um sannindi Guðs og ber honum vitni hvað sem tautar og raular, lætur líf og æru í sölurnar fyrir þá sannfæringu sína".

Db                                Fm

Ýmsu grínu í heiminum

Fm         Db

geri ég skil.

Eb

Ég ætla að sýna lit

Ab7

rétteinsog ég vil

Eb

og gera ykkur bit,

Db7                                Fm

og ýmsu gríni í heiminum

Dm                Db

segja mun ég frá.

Það var frétt um það í gær á RÚV að hákarlsverkandi einn spáði því að hákarlaútgerðin væri deyjandi atvinnugrein og myndi leggjast af ef ekkert yrði að gert. Talaði hann um flókið regluverk, sem ég býst við að komi frá ESB, "gæðavottun" og allskyns veiðigjöld af þessari veiði, og síðan talaði hann um æ færri sem kynnu gömlu handbrögðin, og því væri orðið algengt að hákarlinn væri vondur en ekki góður og rétt verkaður, sem öllu máli skipti.

Þetta get ég sko tekið undir, því þetta var það sem ég heyrði oft afa minn tala um á æskuheimili mínu.

Afi minn Jón var ættaður frá Trékyllisvík á Ströndum. Það er mjög norðarlega og afskekkt, og nálægt sjónum. Spænska veikin komst aldrei þangað, því vegir voru tepptir, vagnar settir þversum og skilti sem bönnuðu fólki að ferðast. Fólk varð að lifa af landsins gæðum bara þar, ekkert fá að utan eða frá öðrum landshlutum. Spænska veikin dó út og fólkið þarna slapp og sumsstaðar annarsstaðar. Það afbrigði sem nú er að drepa fuglana er sennilega eitthvað svipað afbrigði og Spænska veikin var, því var lýst að þetta drap fólk á stuttum tíma, en sumir sluppu þó, en margir mjög lengi að ná sér, eða náðu sér aldrei. Spænska veikin var af fuglaflensutegundinni, sem er eins og venjulegar haustflensur, nema mjög banvænt afbrigði sem sjaldan berst í fólk, en þá þarf að loka smitleiðum með öllum ráðum.

En aftur að hákarlaveiðinni.

Ég heyrði sögur af því að langafi minn var hákarlaveiðimaður og kunni líka að verka hákarlinn. Hann hafði lært að grafa hákarlagryfjur og hvernig ætti að verka hann þar.

Hann var jafnvel kominn af hákarlaveiðimönnum langt fram í ættir sem höfðu búið þarna og á öðrum afskekktum slóðum.

Þegar ég var lítill fengum við sendingar að norðan og þá var hákarlinn hengdur upp í kartöflugeymslunni.

Fyrsti búskaparárin, frá 1950 og til 1964 eða um það bil þá ræktaði amma kartöflur í lóðinni okkar, í hlíðunum þar sem síðar voru byggð hús, fyrir ofan Smáralindina. Það var gamla erfðafestulandið, sem tapaðist þegar afi var vélaður til að láta það af hendi fyrir lóðaleigusamningi til 50 ára í stað erfðafestulandsins, sem skorti skriflega undirskrift á leyfi fyrir verkstæðinu, en afi gerði munnlegan samning við Finnboga Rút 1946 með handabandi um leyfi fyrir verkstæðið, sem mikil þörf var fyrir, áður en húsið var byggt, þegar slíkt var talið gilda mjög vel, en svo auðvitað breyttist það með reglugerðum. Það gleymdist sennilega bara að uppfæra það atriði.

Þegar afi og amma byggðu húsið, þá fengu þau ráð og aðstoð frá foreldrum sínum. Það var byggð svonefnd kartöflugeymsla við hliðina á kjallaranum, fyrir neðan stofuna. Hún var óupphituð eins og útihús voru fyrr á öldum, en nokkuð stór.

Þar í kulda og dimmu voru kartöflur geymdar og skemmdust síður.

Þar var einnig geymdur hákarl og hengdur upp í löngum ræmum, með snæri hengdur upp.

Þessi hákarl var oft rosalega góður. Fyrst fannst mér hákarl vondur, en þegar ég vandist honum fór mér að finnast hann góður.

Það komu ættingjar og vinir afa að norðan í heimsókn með hákarlinn. Ég held að þeir hafi gefið honum þessa bita en ekki selt hann. Þá var hákarlaverkun miklu algengari en nú og menn voru stoltir af handverkinu og sögðu "þetta er miklu betra en draslið í búðunum með plastbragðinu", og það var alveg satt.

Ég man að oft var þetta þannig að manni var skammtaður hákarl þegar hann kom, eins og um sælgæti væri að ræða. Manni var bannað að sækja þetta sjálfur, því maður gæti ekki náð uppí þetta sem hann var hengdur uppá og að maður myndi skera sig á hnífnum sem þurfti að nota til að ná sundur bitunum.

Þannig að hákarlinn var sannkölluð munaðarvara og karlarnir sem veiddu hann svipaðir hetjuljóma og dýrðarljóma karlmennskunnar.

Ég talaði ekki við þessa menn sem komu í heimsókn og gáfu hákarlinn. Þeir voru oft í nokkra klukkutíma og töluðu um heima og geima og hlógu og tóku í nefið. Það var þó einn frændi minn sem ég tók í höndina á, Gunnar á Eyrinni. Ég man vel eftir honum.

En ég hef verið að hugsa, er ekki hákarlinn eins og frönsku ostarnir? Það er listgrein að framleiða góða franska osta, og sum héruð eru frægari en önnur.

Þannig var þetta í gamla daga með hákarlinn. Hann hélt fólki á lífi og þannig veiðar að vetrarlagi, einnig hvalveiðar og fiskveiðar.

Ég heyrði sögur af því þegar langafi og aðrir fóru á hákarlaveiðar. Ég man ekki nema að þetta voru miklar hetjusögur og mikil hætta að veiða hákarlinn. Sumir drukknuðu, eða voru við það að drukkna. Því miður man ég ekki eftir þessu í smáatriðum. En ég bar óttablandna virðingu fyrir þessum mönnum, ég man það.

Bjarni Benediktsson er því miður farinn úr pólitíkinni, en eftir því sem lengra líður þá verður manni það betur ljóst að vandfyllt verður það skarð, þrátt fyrir allt sem gagnrýna má hann fyrir.

En þegar hann gaf hvalveiðileyfið til margra ára, þá fannst mér hann hafa unnið afrek og slegið móðursjúka einstaklinga í rot með því.

Það var kannski hans síðasta afrek, en eitt það glæsilegasta. Hann notaði aðferðir Svandísar, klækjabrögð og hörku, en af því að hann var ekki vinstramegin, þá varð mikil óánægja með það meðal þeirra sem þykjast hafa einkaleyfi á þannig aðferðum.

En hvalveiðar og hákarlaveiðar og annað slíkt, þetta er hluti af okkar menningu. Þetta þarf að vernda eins og annan menningararf, og viðhalda þessu, fá unga fólkið í þetta.

Aðrar þjóðir eru stoltar af hernaði. Við getum verið stolt af því að til er fólk sem vill hætta lífinu í þetta.

Getur þrjózkt Trump-liðið afneitað sínum eigin syndum og sekt sinni, ábyrgð á því að hafa hækkað hitastigið á jörðinni?

Ég hef aldrei gengizt inná það að hunza boðskapinn um hamfarahlýnun eða afneita áhrifum okkar tegundar á umhverfið. Umhverfisverndarsinninn í mér vaknar þegar ákveðnar fréttir berast sem tengjast hamfarahlýnun og mengun.

Um þá hörmulegu atburði sem gerast í Los Angeles verður manni orðs vant. Nokkrar tilvitnanir hér fyrir neðan eru úr athugsemdakerfi DV, en einn af þeim held ég að búi þarna á svæðinu, því hann kemur með sláandi upplýsingar sem telja má innanbúðarupplýsingar, sem aðeins sá sem býr þarna getur vitað um. Þær upplýsingar gefa skýringar sem ekki koma fram í RÚV eða Stöð 2:

"Californíu ríki brennur núna sem mesta sjálfskapar-víti sem sögur fara af. Fjárlög slökkviliðsins hafa verið skorin niður. Búnaður hefur verið seldur burt. Starfsloka samningar hafa verið gerðir við mestu reynsluboltana af því þeir voru "of hvítir". Í stað þess hefur verið ráðið hinseginfólk sem veldur ekki starfinu. Uppistöðulón eru tóm því að vatninu hefur verið veitt í burtu. Það hefði verið hægt að koma í veg fyrir þessar hörmungar, en þetta er það sem kjósendur vildu... og núna neyðast þau til að horfa í augu við afleiðingarnar!" (Valtýr Kári).

"Mun bara versna með loftslagsbreytingum" (Viðar Pétursson).

"Vísindamenn hafa áratugum saman varað við því að auknir skógareldar yrði afleiðingar hlýnunarinnar. Því miður hefur lítið verið hlustað á þessar viðvaranir". (Sigmundur Guðmunsson).

"Eignaeigendur gætu þurft að óttast um tryggingabætur, því tryggingafélögin gætu lýst sig gjaldþrota, því þetta eru meðal dýrustu eigna í L. A." (Sævar Albertsson).

Ef það er satt og rétt sem kemur fram í máli Valtýs Kára hér á undan þá er það stórmál og gagnrýni sem þarf að taka mark á. Ég held að boðskapur af þessu tagi geti ekki verið skáldaður, því þessu er lýst í smáatriðum af þeim sem til þekkir, bæði til stjórnmála, atvika og staðhátta þarna.

Ef þetta fær ekki stjórnmálamenn og almenning til að snúa við og minnka mengun, þá hvað?

	Borgarstjóri LA virti blaðamenn að vettugi
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Rödd Þorgerðar Katrínar og annarra innan Evrópu er orðin hjáróma um reglurnar sem fara skuli eftir, Natólög, ESB-lög, alþjóðalög og slíkt.

Hér skal ég vitna í sjálfan Hilmar Þór Hilmarsson, prófessor við Háskólann á Akureyri, þekktan álitsgjafa. DV vitnar í hann líka.

Hér eru fyrirsagnir í DV fréttinni, hafðar eftir honum:

A) "Vilji hins sterka vegur þyngra en alþjóðalög".

Hér útskýrir Hilmar að Íslendingar og fleiri hefðu átt að tala fyrir friði en ekki stríði (undir yfirskrift samúðar með Úkraínumönnum), því með valdatöku Trumps er óvíst hvort hann mun ganga í lið með Pútín eða Selenskí - eða fara mitt á milli einhvernveginn. Framtíð Nató er einnig óviss, hvort Bandaríkin verða þar áfram, eða í óbreyttri mynd.

B) "Gæti orðið til góðs fyrir Grænland".

Grænlendingar eru um þessar mundir að semja nýja stjórnarskrá og þeir vilja fullt sjálfstæði frá Dönum.

"Að kaupa Grænland" er ekkert annað en orðalag, og gæti þýtt aukið sjálfstæði og völd Grænlendinga í framtíðinni, og tengsl við stórveldi eins og Bandaríkin hefur kosti í för með sér, framþróun í tækni og vísindum, hagvöxt.

Hilmar endurtekur að nú eru stríðstímar. Bidenstjórnin og Evróputrúðar eins og á okkar þingi hafa átt jafn mikla sök á því stríði, ef ekki meiri en Rússar, með því að styðja ögranir við Rússa frá 2014, og jafnvel enn lengur.

Að Grænland sé "keypt af Trump" er svipað því og að Ísland gangi í ESB. Grænlendingar fá þá sæti við "stóra borðið", eins og Íslendingar inní ESB - (Þau völd geta verið ímyndun eða í raun, um það má deila).

C) "Hætta á norðurslóðum og vopnakaup Íslands".

"Það er verið að gefa Rússum tilefni til að ráðast á okkur", er haft eftir Hilmari í Háskólanum á Akureyri. "Það er eins og stjórnvöld skilji þetta ekki og séu að hugsa um einhverja aðra hagsmuni en íslenzkra ríkisborgara".

Hann talar um sæstrengina og hættuna á að þeir verði rofnir, og afskipti trúðanna á Íslandi sem telja sig stóra og mikla auki hættuna á því. (Orðalagið er mitt, um trúðana að minnsta kosti).

Sumir í athugasemdum tala um það að við höfum ekki einu sinni haft burði til að halda úti landhelgisgæzlu. Við erum eins og maurar miðað við stjórþjóðirnar, en maurarnir þenja sig nú samt.

Það er hægt að ná tökum á löndum eins og Grænlandi öðruvísi en með beinni hernaðaríhlutun, til dæmis með efnahagsþvingunum, og allskyns bolabrögðum eða klækjabrögðum, eins og samningum, en þeir geta verið mjög mismunandi, og stundum með íþyngjandi ákvæði.

Yfirlýsingar Trumps ber því ekki að taka bókstaflega, en alvarlega, eins og hér kemur fram í fréttinni.

Mér þykir margt - ef ekki allt - benda til þess að breytingar verði, úr því að Grænlendingar sjálfir eru að þrýsta á sitt sjálfstæði.

Hugmyndir og stefna Trumps er því hluti af heimsmynd sem er að breytast.

Á yfirborðinu er talað um lýðræði næstum allsstaðar, en í reynd er einræðið í sókn í ýmsum myndum, og vald hins sterka.

Þannig að Netanyahu og sókn hans og svo Pútín og sókn hans, þetta er allt hluti af sömu breytingunum sem eru að verða í menningunni og pólitíkinni, heimsmyndin breytist.

Með hervaldi og beinu stríði við Grænland myndi Trump sennilega ná Grænlandi, því enn á ekki Evrópa neinn her sem kemst í hálfkvist við þann bandaríska. Um þetta er til dæmis bloggarinn Gunnar Rögnvaldsson miklu fróðari en ég, og vonast ég eindregið eftir því að hann skrifi um þetta, enda er hans þekking mikil.

Þannig að þótt Evrópa hóti stríðsaðgerðum gegn Trump ef hann lætur sverfa til stáls, þá er erfitt, mjög erfitt að sjá það í framkvæmd.

Á einn eða annan hátt munu Bandaríkin sennilega fá sitt fram í þessu máli.

Nú verða andstæðingar Pútíns og Trump og fleiri svona sterkra leiðtoga að spyrja sig að því hvers vegna það dugar ekki að hjálpa Úkraínumönnum í stríðinu við Rússa, það breytir ekki stóru atburðarásinni, og alþjóðaþróun.

	Tekur hugmyndir Trumps alvarlega en ekki bókstaflega
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt