Afabróðir minn sem sagði mér sögur um það þegar skáldin voru einskonar spámenn á 19. öldinni og fyrr á öldum

Þegar amma og afi voru að alast upp snemma á 20. öldinni voru bækur sjaldgæfar og dýrmætar. Á okkar tímum er til slík ofgnótt lélegra bóka að þeim er fleygt og aðrar keyptar í staðinn.

Ég hlustaði á eldhúsdagsumræðurnar í gær. Þær voru hefðbundnar og ekkert meira um þær að segja. Nema þetta, að einhver minntist á Jónas frá Hriflu og áherzlur hans á þjóðerniskennd og menntun, og á Samvinnuskólann, eða samvinnu almennt.

Ég bloggaði um Ingvar Agnarsson afabróður minn nýlega. Hann lærði í Samvinnuskólanum, og tók þaðan með sér ýmsar hugsjónir góðar og merkilegar sem veganesti í lífið - ef hann lærði þær ekki annarsstaðar líka.

Hann kunni sögur frá föður sínum og afa og hvernig það var þegar íslenzka þjóðin var að berjast fyrir sjálfstæði. Hann kenndi mér að yrkja hefðbundið eins og ég hef áður skrifað um.

En hann gaf mér líka tilfinningu fyrir liðnum tíma, hvernig það var að alast upp snemma á 20. öldinni, og svo seint á þeirri 19. í gegnum minningar og frásagnir eldra fólks sem hann þekkti.

Við Ingvar frændi áttum náið vináttusamband þrátt fyrir aldursmuninn. Kannski vegna þess að ég lærði Nýalsfræðin hjá honum betur en nokkurt barnabarn sem hann átti sjálfur, en samt veit ég að hann kenndi þeim líka, en ég varð mikill vinur afabróður míns, því báðir höfðum við mikinn áhuga á skáldskap og heimspeki og fleiri málum.

Eitt af því sem var sérkennandi fyrir Ingvar Agnarsson frænda minn var hversu mikla virðingu hann bar fyrir kvæðum. Hann orti sjálfur, en fór ekki að yrkja fyrr en hann var kominn yfir miðjan aldur, nema fáeinar vísur sem strákur, eins og hann sagði mér frá.

Hann sagði mér að eitt sinn var þetta þannig að kvæði höfðu gríðarleg áhrif á fólk og landsmenn lærðu vísur og kvæði utanað, og þau bárust í munnlegri geymd landshornanna á milli! Hann fæddist 1914 þannig að þetta hefur verið fram að 1924 og ábyggilega lengur.

Ingvar frændi kenndi mér að góð kvæði um þjóðerniskennd og frelsi væri eitt af stóru atriðunum til að gera stjórnmál góð og til að almenningur í landinu hefði áhuga og tilfinningu fyrir sjálfstæði!

Ég drakk þetta í mig, þessa sannfæringu hans fyrir gildi kvæðanna, að þau væru meira frelsandi fyrir fólk heldur en laust mál sem myndi gleymast meira.

Þetta er því miður nokkuð sem okkar íslenzka þjóð virðist alveg hafa gleymt og týnt niður fyrir utan örfáa sem kunna að yrkja og sem kunna AÐ META hvað kveðskapur er og hvað hann er ERFIÐUR, að setja saman góðan kveðskap!

Hann minntist á Hannes Hafstein og Jónas Hallgrímsson. Fólkið í landinu lærði vísur og ljóð eftir þessa menn eins og þeir væru ROKKARAR eða POPPSTJÖRNUR þess tíma!

Þegar Davíð Stefánsson gaf út bækur voru þær geymdar undir koddanum!

Hugsið ykkur, fólkið í torfbæjunum og torfkofunum hafði brennandi áhuga á menntun og fréttum að utan! Fólkið í torfbæjunum sem var bláfátækt á Íslandi, það drakk í sig bækur og fróðleik, og það stefndi beint uppávið og framávið!

Ég vil draga þetta fram til að benda á andstæður.

Þær eru kannski mest æpandi í Bandaríkjunum.

Sagt er að fólk í Bandaríkjunum í fátækrahverfum og jafnvel á millistéttarsvæðum eða úr ríkum fjölskyldum viti ekki hvar Ísland er eða hvað það er, og viti næstum ekkert.

Ég er ekki að segja þetta til að halda því fram að Bandaríkin skeri sig úr hvað menntunarskort varðar. Bandaríkin eru bara á undan á svo mörgum sviðum.

Ég er að segja að sama þróun er að verða á Íslandi og víðar.

Mér skilst að á Ströndum hafi ættingjar afa búið mann fram af manni, allavega í nokkur hundruð ár. Þetta var heimur þessa fólks, að lifa af landsins gæðum og sækja kirkjur og prestar komu og fermdu börnin og komu með bækur sem voru lánaðar í Bókafélagi, og fólk lærði þær næstum utanað!

Engu að síður er mjög langt frá því að segja að þetta hafi verið ómenntað fólk.

Langafi minn kunni að leggja klósett og útikamra fyrir nágranna sína, hann fór á hákarlaveiðar, hann veiddi fisk, var með kindur og kú, og hann kunni sitthvað í eðlisfræði og stærðfræði, íslenzku og fleiri greinum.

Auk þess var hann með örlitla smiðju við bæinn sinn Hraun, sem fór í eyði og hrundi loks, eða var rifinn. Þetta var timburbær, sem voru sjaldgæfir á þeim tíma. Eitt timburskýli var þessi smiðja og verkfærin voru handborvél, fótstiginn rennibekkur og annað slíkt. Já, fólkið kunni að bjarga sér á þessum tíma.

En að segja að fólkið í torfbæjunum hafi verið menntunarsnautt það er fjarri öllu lagi!

Ég hef stundum birt kvæði hér á blogginu. Það er hætt að valda mér vonbrigðum hvað þau fá lítinn lestur, en það er hneykslanlegt, og það sem meira er, það ber vott um að þjóð okkar hefur farið aftur.

Mér skildist á Ingvari frænda að pabbi hans og fyrri kynslóðir voru á þeirri skoðun að bundið mál væri æðra en það lausa.

Einnig lærðu þessar kynslóðir að ákall í kvæðum væri sterkara en í lausu máli og því bæri frekar að hlýða.

Þar af leiðandi, frelsishvöt og sjálfstæðishvöt Einars Benediktssonar, Hannesar Hafstein, Jónasar Hallgrímssonar og fleiri, hún hafði gríðarleg áhrif á þjóðarsálina. Síðan komu lög við sum þessara ljóða og þá hreinlega brenndu þau sig inní þjóðarsálina og urðu samofin henni.

Við lifum í heimi þar sem ofgnótt er til staðar á öllum sviðum.

Þá þarf að greina kjarnann frá hisminu.

Kvæði eru góð leið til þess. Þau eru oftast fremur stutt og hnitmiðuð.

Allskonar fólk vill hafa áhrif á mann. Jafnvel vélvit og gervigreind, gott er nýyrðið hjá Birni Bjarnasyni, að tala um vélvit í þessu sambandi.

Sérhver manneskja þarf að stíga til baka og taka eigin ákvörðun.

Ég er ekki dómbær á eigin kveðskap. Það sem mér finnst gott einusinni finnst mér kannski ekki gott seinna. Mér finnst þetta eins og að skrifa dagbækur að búa til ljóð og söngtexta. Mér finnst bara skemmtilegra að glíma við þrautir eins og rímið, skemmtilegra að það sé áskorun þannig og erfiðara.

En ég veit með 100% vissu að það voru betri tímar þegar allir Íslendingar elskuðu kveðskap og hlustuðu eftir kveðskap með ákafa og brennandi áhuga.

Já, sá tími þarf að koma aftur, þegar fólk ræðir saman um hversu góð kvæði eru sem koma fram og hvort vit sé í þeim, og jafnvel eitthvað sem getur hjálpað fólki í daglega lífinu, hvatt áfram ef þjóðerniskennd og frelsisvitund skortir, til dæmis, sem skáldin veita og bjóða.

 

Hagræðingu skortir í „hrúgu“ þingmála