Skírnarhátíð, uppskeruhátíð heiðin og sumarfögnuður, það eru fyrstu hugmyndirnar sem rekja má fimmtugshátíð, hvítasunnuna aftur til. Kannski Esusarblót, sem sólarguðs.

Séra Elínborg í sjónvarpinu í gær fór sæmilega djúpt ofaní rætur þessara helgidaga, fimmtugskostinn eða hvítasunnuna. Hún minntist á uppskeruhátíð sem upprunann, og auðvitað er það málið.

Það segir sig nefnilega sjálft að þetta snýst um uppskeruhátíð vorsins, og að fagna sumarkomunni, þannig hefur þetta verið meðal heiðingjanna, formæðra og forfeðra okkar.

Maður græðir mikið á því að lesa það sem Hjalti Hugason prófessor skrifar um þetta á veraldarvefnum, sá fróði maður, hann staðfestir enn að þetta á rætur í heiðnum uppskeruhátíðum og sumarfögnuðum.

Skírnarhátíð var þetta í gegnum aldirnar og þessvegna kemur nafnið hvítasunna, því hvítar voðir var fólk fært í eftir skírnina, en það orð þýðir hreinsun. Þannig er einnig orðið hvítvoðungur til komið, ungbarn sem fært er í hreinar og hvítar voðir sem lausar eru undan syndinni, og sem tákn um sakleysið og heilagleikann, innkomuna í Guðríkið, hvort sem menn túlka það sem heiðið ríki eða kristilegt og gyðinglegt. Trúað fólk er allskonar og hefur mismunandi viðhorf hvað er heilagt og tengt Guði eða guðum og gyðjum.

Þykir mér það mjög merkilegt að bera þetta saman við Beltane hátíðina gelísku sem haldin er 1. maí. Ekki leikur nokkur vafi á því að sú hátíð er skírð eftir guðinum Belenus, sem var sólarguð Kelta og Gaulverja svona svipað og Apollon hinn gríski og Baldur hinn norræni, eða Ósíris hinn egypzki, og Esus hinn keltneski, gaulverski.

Allar hátíðir kirkjunnar eru eftiröpun heiðinna blóta og hátíða. Annars hefði heiðið fólk ekki skipt um trú, það lét blekkjast, því það var vant því að bæta nýjum guðum inní goðafræði sína og jafnvel að taka upp nýja helgisiði.

En um heilaga andann mætti margt ræða og rita. Hann var ein af ástæðunum fyrir því að mér fannst kristnin ótrúverðug og ekki aðgengileg. Ég gat ekki skilið hvað andi er eða var eða á að vera. Ég fæddist inní Nýalsstefnuna þar sem krafizt er vísindalegra skýringa eða höfnunar ellegar á fyrirbærinu.

Enn vil ég vitna í Hjalta Hugason og það sem eftir hann liggur.

Hann talar um að faðirinn (Jahve) sé tákn um frumsköpunina, sonurinn (Jesús Kristur) um endurlausnina undan veldi syndarinnar en heilagi andinn sjái um að upplýsa og endurnýja gjörvalla sköpun Guðs.

Eins og oft lærir maður mest um heiðin trúarbrögð með því að hlusta á kristna menn og lesa eftir þá.

Ef þetta er borið saman við hindúisma og drúízku koma hliðstæðurnar strax í ljós.

Brahma er frumskaparinn í hindúisma. Taranos er frumskaparinn í drúízku. Jahve í kristni gegnir því hlutverki.

Hvað er "endurlausn undan veldi syndarinnar" miðað við hindúisma og drúízku, esusarisma?

Þarna rekst maður á ósamrýmanleg atriði vegna öðruvísi hugtaka sem virðast framandi kannski.

Esus er heilagi andinn innan gaulversku trúarbragðanna og heilögu þrenningarinnar keltnesku. Ekki nokkur spurning með það. En hann er bara miklu meira en það, hann er sólarguðinn þeirra, einn af mörgum raunar. Hann er einnig guð ferðalaga eins og Hermes og Merkúr hinn rómverski.

Shiva er sambærilegur við Esus tel ég.

Toutatis er oft sýndur sem naut eða dreki, eða fiskur. Hann er tengdur við vatn og sjó.

Vishnu sér um að viðhalda og vernda. Ég tel að Toutatis sé sambærilegur við hann. Það er vegna þess að Toutatis er oft sýndur sem hamskiptir og oft í mennsku formi sem hinn fyrsti kappi sem er ekki aðeins guð heldur líka hálfur maður, eða með mannlegt eðli að hluta til. Sem sagt, hálfur maður og hálfur guð, og kannski komu þær hugmyndir um Jesúm Krist frá dýrkuninni á honum.

Þetta gerir það að verkum að erfitt er að sýna fram á að Esus hafi verið bein fyrirmynd að Jesú Kristi, þótt nafnið sé kannski eftiröpun, þá gegndu þeir ekki nákvæmlega sömu hlutverkum eða gegna enn, sem lifandi guðir og öflugir.

Mér virðist að minnsta kosti auðveldast að bera þessa saman, að Toutatis sé sonurinn, svipað og Jesús Kristur.

Heilagi andinn var og er pottþétt Esus. Hans tákn er loftið sem fer úr líkamanum við hengingu, og einnig er hans tákn tranan, fuglinn sem fer svo víða. Fuglar fljúga um loftin blá, þannig að auðvelt er að sjá að Esus var guð hins andlega, andardráttarins, sálarinnar.

Hugmyndin um hinn heilaga anda hlýtur því að vera komin frá Esusardýrkuninni, og það er rökrétt. Það sem er eldra getur af sér það sem er yngra, sem er kristnin í þessu tilfelli.

En innan hindúismans er engin synd til og heldur ekki innan drúízkunnar, ekki nema í afleiddum merkingum sem ekki nákvæmlega sama fyrirbæri. Þessvegna er erfitt að tala um nákvæmar hliðstæður, en líkingar þó að minnsta kosti upp að vissu marki.

Frelsaði Esus undan einhverju? Eða frelsari Toutatis undan einhverju?

Það var sagt allavega að Toutatis væri verndari mannanna á guðaþingunum. Það var Taranis sem var hinn miskunnarlausi regluguð, sem beitti reglum óspart, hvað mætti og hvað ekki. Þá var sagt að Toutatis væri verndari mannanna, einskonar verjandi í réttarsal. Það var vegna þess að sagt var að hann færi í dýrslíki og kappalíki.

Þannig að segja má að Toutatis sé hliðstæðan við frelsarann Jesúm Krist, sá sem endurleysir undan syndinni, sem er ekki synd í drúízkunni, heldur fullkomleiki Taranosar, reglufestan, mannlegur breyzkleiki og miskunnsemi tilheyrir Toutatosi, því var hann og er (á öðrum hnöttum) vinsæll guð.

Þetta sem Hjalti Hugason orðar sem að "endurnýja gjörvalla sköpun Guðs" er mjög merkilegt, því þetta er fullkomlega heiðið orðalag.

Það sem mörgum finnst framandi við að skilja Shiva er að hann er guð eyðileggingar en viðhalds og endursköpunar á sama tíma.

Það er þetta sem er grundvöllurinn á bakvið heilaga andann. Þetta er einnig hlutverk Esusar. Hann er vissulega tréð sem er eilíflega hoggið og drepið af Toutatosi, en hann er einnig andinn sem fer og skiptir um ham.

Þannig er talað um lífið og dauðann í drúízkunni. Fórnin kemur þarna inní líka. Nema allt er þetta umbreytt og fegrað í kristninni, falið í öðruvísi hugtökum sem eru fjær hinni heiðnu og upphaflegu grimmd fórna og blóta.

Sólarblótið er kannski sú hátíð sem kemst næst uppskeruhátíðinni, Fimmtugskostinum, eða hvítasunnunni, skírnarhátíðinni.

Þá kemur maður að því hvað skírnin er upphaflega í heiðnum sið. Stundum var nefnilega skírt uppúr blóði eftir fórnir. Það átti að tryggja vernd og guðdómlega eiginleika. Þá var oft litið á skepnur sem heilagar verur sem guðir og gyðjur hefðu tekið sér bólfestu í. Já, margt er undarlegt við þetta og frumstætt þegar maður fer meira en 10.000 ár aftur í tímann til þeirrar heiðni sem er löngu liðin.

Síðan tók vatnið við, sem skírt var uppúr.

Þá kemur maður aftur að Toutatosi. Hann er guð vatnsins og sjávarins, eins og Neptúnus til dæmis eða Poseidon í grísku goðafræðinni.

Vatnið var aukþess tákn fyrir jarðlífið og jörðina. Athafnir sem þessar áttu að gera ungbörnin hæfari að takast á við þessa jarðvist, en þessar fornu athafnir voru vissulega mismunandi og sízt allar tengdar við grimmd eða frumstæði endilega, oft voru þetta saklausar og táknrænar athafnir og eru enn.

Menn til forna vissu að líkamar eru vatn að stærstum hluta. Þessvegna var Toutatis tákn fyrir töfra jarðlífsins. Taranos var og er hinn framandi, sem kemur frá öðrum hnöttum og Esus einnig.

En Esusarhátíð hefur fimmtugskosturinn verið upphaflega og hvítasunnan. Merkilegt er til þess að vitna að Esus var sólarguð upphaflega, fyrir langa löngu. Maí, júní, apríl, maður sér að hátíðir honum helgaðar hafa verið á þessum tíma.

En eitt má ekki gleymast, og það er Esus sem fylgdarmaður í dauðraríkið, eins og Hárbarður eða Charon hinn gríski. Með þessa tengingu í huga er hægt að búast við að mannfórnir hafi verið stundaðar í tengslum við þessa tímasetningu og þessi heiðnu og fornu blót.

Hjalti Hugason minnist á hreinsandi eld, eldtungur á himni og gný af himni í sambandi við atburðina í Postulasögunni sem segja frá þessu. Tákn andans sé hreinsandi eldur og tungutal framandi.

Nú er það svo að Taranos er tengdur við eld en síður Esus, hinn heilagi andi keltneski og gaulverski, og því er það ljóst að erfitt er að finna beinar eða nákvæmar samsvaranir þegar maður er að fjalla um þetta.

En koma geimfars og geimvera er greinilega sá atburður sem fjallað er um í Postulasögunni, vísindalega séð.

Samt vantar enn fullkomnar upplýsingar í smáatriðum um allar þessar heiðnu hátíðir sem liggja til grundvallar og allar þessar fjölmörgu goðsagnir, mýtur, sem eitt sinn voru til.

Athugasemdir

[Magnús Sigurðsson, 9.6.2025 kl. 07:28]

Góðan daginn Ingólfur, -þeir eru víðfeðmir pistlarnir þínir sem eru í þessum dúr og ég les þá oftast mér til upplýsingar.

Ég veit ekki hvort þessi tilvitnun í Nýatestamentið, sem ég ætla að benda þér á, vekur einhver hughrif hjá þér á þeirri vegferð sem þú ert á með þínu grúski. 

Þá stóð æðsti presturinn upp og sagði: "Svarar þú því engu, sem þessir vitna gegn þér?" En Jesús þagði. Þá sagði æðsti presturinn við hann: "Ég særi þig við lifandi Guð, segðu oss: Ertu Kristur, sonur Guðs?" Jesús svarar honum: "Þú sagðir það. En ég segi yður: Upp frá þessu munuð þér sjá Mannssoninn sitja til hægri handar máttarins og koma á skýjum himins." Þá reif æðsti presturinn klæði sín og sagði: "Hann guðlastar, hvað þurfum vér nú framar votta við? Þér heyrðuð guðlastið. Hvað líst yður?" Þeir svöruðu: "Hann er dauðasekur." (Matteus 26:62-66)

Við lestur pistilsins datt mér í hug þessi texti, -þó svo að hann tilheyri ekki beint boðskap Hvítasunnunnar.

Bestu kveðjur.