Þurhþyrlian, þurs og fleiri orð. Þurs þýðir sá sem fer í gegnum geiminn.

Þegar ég rakst á fornenska orðið þurhþyrlian fyrir mörgum árum þá varð ég strax hissa á því að erfitt var að finna íslenzk orð sem voru þessu lík að merkingu, en þurhþyrlian þýðir að stinga í gegnum.

Nú tel ég mig vera kominn með orðsifjafræðilegar skýringar og geta tengt þetta við íslenzkuna, jafnvel þótt þetta séu nýstárleg vísindi hjá mér og langsótt á köflum.

Með því að skoða framburðartáknin komst ég á rétta slóð, eða það tel ég að minnsta kosti.

Þurh þýðir vegna, í gegnum, með tilstuðlan af. Þyrlian þýðir að stinga. Dirl eða dyrrl á skozku er sama orðið, nema með d í stað þorns, þar sem þornið hvarf snemma úr engilsaxneskum málum.

Þurh er skyldast orðinu þurrkur á íslenzku hljóðfræðilega, en samt er h-ið ch kokhljóð sem ekki er notað í nútímaíslenzku. Engu að síður virðist þetta hljóð vera ákveðin skýring.

Þurh er eldri mynd orðsins through á ensku sem langflestir skilja og vita hvað þýðir, í gegnum. Stafavíxl hefur orðið og r-ið farið fram fyrir u-ið sem hefur fengið með sér o í nútímaensku og framburðurinn orðinn ú en ekki u.

Gh-ið í enda orðsins í nútímaensku minnir á að framburður þessa orðs, through var kokmæltur fram eftir öldunum þótt nú sé endir orðsins orðinn hljóðlaus hjá langflestum.

Þurrkur á íslenzku tel ég að sé skylt orð, og jafnvel sama orðið, þótt merkingin sé allt önnur.

Annað orð geymir þó merkingu þurh betur á íslenzku, en það er þver.

Dry á ensku er hinsvegar sennilega skylt orðinu draugur á íslenzku og sögninni að drýgja, bæði í merkingunni að láta endast og að fremja.

Af þessu er sést að orð týna merkingum sínum oft þegar þau ferðast til annarra landa.

Draugiz þýðir þó harður, en einnig þurr á forgermönsku og því er enskan ekki alveg með upphaflegu merkinguna.

Í orðsifjabók Blöndals kemur fram að hann tengir orðið að drýgja við driugan á gotnesku, sem þýðir að gegna herþjónustu. Dröje á dönsku þýðir að endast vel, standast, og er það greinilega einnig skylt eins og Blöndal hélt fram.

Fornsænskar rúnir sýna að draug þýddi að fremja.

Ef miðað er við dönsku merkinguna þá fékk orðið draugur merkinguna "eitthvað sem endist vel, vill ekki hverfa", (eitthvað sem endist vel, stenzt tímans eyðingu).

Upphafleg merking finnst ekki í orðabókum. Lýsingarorðið drýgur, drúgur, drægur eða draugur hefur þó þýtt "endingargóður, harður, þurr, ósveigjanlegur", eða eitthvað slíkt. Það orð hefur verið til, með samanburðarmálfræði má sjá það augljóslega og vera viss.

Þetta var samanburður til að sannfæra lesendur þessa pistils um að þótt orðin þurh (framborið þurrgkh) og þurrkur hafi allt aðra merkingu geti þau verið svo náskyld að þau séu sama orðin með mismunandi merkingu.

En það sem vakti mesta athygli mína við þessar orðsiftir er að leyndardómar ljúkast upp og orðið þurs verður loksins skiljanlegt og morgunljóst, ef svo má segja, þetta orð sem hefur verið miklum leyndardómum háð og undirorpið lengi.

Orðið þurh á ensku getur einnig verið stafsett þuruh, ðurh, ðorh, þorh, þerh, ðerh eða þurg. Á víkingaöldinni þekktu menn þetta orð, Engilsaxar notuðu það mikið, og Norðurlandabúar hafa skilið það, vegna náinna samskipta, og sennilega átt þetta orð, þótt ekki finnist það sömu merkingar á prenti. Það ætti ekki að trufla, því vitað er að aldrei rötuðu öll orð á prent, og mikið af skinni glataðist, sem ritað var á.

Í nýju fræðiriti eftir Ingunni Ásdísardóttur er fjallað um það að bágt er að skilja ekki þetta orð, jötunn, og svo þurs eða tröll. Öll þessi orð eru óræðrar merkingar, þótt þau skiljist nokkurnveginn og hafi merkinguna "yfirnáttúruleg vera, risavaxin, óvinveitt".

Þegar ég reyni að skilja orð eins og þurs þá fer ég ekki eftir orðabókinni, ef hún er röng og of nýlegar merkingar þar.

Málið er þetta, að maður veit að orð af þessu tagi eru yfirnáttúruleg, og aðeins merking af ákveðnu tagi kemur til greina og er ásættanleg. Næstum allar skýringar af þessu tagi í orðsifjabók Ásgeirs Blöndal eru grunnar, vantar dýptina og nánari skýringar.

Þó er bókin hans algert grundvallarrit og dýrmætt sem slíkt, ég tek það skýrt fram.

Þegar ég kynnti mér orðið þurh þá sá ég strax að það uppfyllti ákveðin skilyrði um að útskýra orðið þurs.

Maður veit að guðirnir komu í gegnum geiminn frá öðrum hnöttum, jafnvel öðrum búlgum og sólhverfum. Þar af leiðandi þá er orðið þurh dularfullt, þótt reynt sé að finna orðsifjar, terh er elzti ættinginn, á forindóevrópsku og þýðir "að fara í gegnum".

Við eigum lýsingarorðið þver, sem tengir þessi orð saman bæði merkingarlega og orðsifjafræðilega, þar sem v o u voru taldir sami stafurinn í latínu, til dæmis, eða aðeins v-til í latínu.

Sá sem er þver og þrjózkur getur kallazt óvinveittur, og þursar eru óvinir hinna æðri máttarvalda, þannig að merkingarfræðilega gengur þetta fullkomlega upp.

Fimmta merkingin á orðinu þver í almennu íslenzku orðabókinni frá 1993 er "brattur, lóðréttur". Þegar orðið er notað sem atviksorð lýsir það beinni línu.

Þurhþyrlian þýðir að stinga í gegn, og hefur verið notað þegar lýst var mannvígum með sverðum. Lína, eða eitthvað langt og mjótt er því innifalið í lýsingarorðinu þver. Þar með er komin tenging, sem að vísu er ekki mjög skýr, en hún nægir til að sýna fram á að þessu orð hafa komið hvert af öðru, og lýsingarorðið þver er leif af horfnu orði sem merkti í gegnum, og var kannski þurrk, í gegnum, eða þurrak eða þurrek eða eitthvað slíkt.

Lýsingarorðið þurr hefur merkinguna harður, ómjúkur. Sú merking er númer 4 í almennu íslenzku orðabókinni frá 1993.

Það sem skiptir þó mestu máli finnst mér í þessu máli öllu er að sé kafað til botns og leitað enn lengra aftur þá kemur í ljós orðið térht á forindóevrópsku, að fara í gegnum, komast í gegnum, fara frá einum stað til annars, en það orð var notað um sálir dauðra sem fara í annan heim.

Skýringar Ásgeirs Blöndal duga ekki á orðinu þurs, að ryðjast um með hávaða, brauki og bramli eða eitthvað slíkt.

Eiginlega allar skýringar á goðaverum sem hann finnur eru í ætt við þetta, að guðir og tröll hafi verið fávitar sem brutu allt og brömluðu og voru með háreysti, eða lifðu í vötnum.

Skýringar hans litast því af fordómum, en þetta var vandi kristinna manna sem voru með harðlæstan huga og sáu bara það neikvæða við forna tíð og forn orð af þessu tagi.

Ingunn Ásdísardóttir reynir að bæta úr þessu í nýrri bók sinni, og það geri ég líka með þessum pistli.

Samkvæmt minni skýringu þá er jötunn "sá sem fer í gegnum, frá einum heimi til annars". Fornenska orðið þurh sem við eigum í lýsingarorðinu þver, það kemur með skýringuna og leysir þetta fagurlega.

Þurs er sá sem fer þvert í gegnum geiminn og kemur hingað á geimskipi. Það er deginum ljósara.

Sú skýring að þursar séu nautheimskir tröllkarlar sem brjóta allt og bramla, öskrandi og rymjandi eins og skepnur nær ekki nokkurri átt.

Að útskýra orðið þyrlian er svo annað mál. Það er dregið beint af indóevrópska orðinu ter, sem þýðir í gegnum, yfir. Það þýðir að nísta, stinga í gegn, að gera holan, tilgangslausan.

Sögnin að þyrla er augljóslega sama orð, sem fékk aðra merkingu hér, því það var ekki skráð í þeirri merkingu sem það hafði upphaflega og fólk var hætt að skilja það, það breytti um merkingu.

Ég nenni raunar ekki að fara útí löng og mikil skrif um þetta.

Þarna koma við sögu önnur íslenzk orð, eins og tess, "löng og mjó spýta", sögnin að terra, rétta fram, og skyld orð, að derra sig mætti nefna.

Þetta er orðsift sem hefur verið á sveimi lengi í mæltu máli og alþýðumáli, en hefur ekki verið fest á bók í upprunalegri merkingu, og því komið til baka í mörgum myndum eins og ég rek hér. D, t og þ, allt eru þetta náskyldir stafir, og gengur upp að telja að svona hafi orðið ferðazt í gegnum aldirnar og tekið á sig margar myndir og merkingar.

 

Athugasemdir

[Guðjón E. Hreinberg, 29.1.2025 kl. 19:28]

Fyrir tuttuguogfimm árum var ég að vinna verkefni í forritun hjá NTV, sem þá var einnig í Hafnarfirði. Verkefnið var í Delphi/Pascal forritun og meðan allir hlýddu tilmælum að vinna í hóp valdi ég að vinna einsamall, en ég valdi að gera forrit til að reikna þversummu (Compressed) út frá nafni og fæðingardegi og túlka í talnaspeki.

Allt gekk vel og löngu síðar ákvað ég að forrita þetta upp á nýtt - meðan ég átti lénið spamadur.is - en þá í PHP forritun og virkaði allt vel. Vefinn spamadur.is lagði ég niður fyrir fáeinum misserum, en forritið er enn til á icemystic.com sem er enska útgáfa sama vefs.

Í síðara sinnið sem ég forritaði Talnaspeki ákvað ég að leysa eina þraut sem ég hafði áttað mig á í fyrra sinninu en ekki glímt við. Þraut sem að mínu viti er áhugaverð og tengist því sem færsla þín, Ingólfur, snýr að, en það er ómloðun tónsins (Sound resonance).

Talnaspekin sjálf er einföld, og er vel þekkt í mörgum útgáfum, þrjár útgáfur þekktastar (en ég notaði tvær), sú Kaldeanska, sú Pýtagóríska, og loks sú Egypska (sem er bundin í Major Arcana Tarot stokksins). Það sem ég rakst á, við þetta grúsk, er að enginn dulspekinga sem ég ræddi við, hafði nokkru sinni spurt sig eftirfarandi tveggja spurninga; hver er ómloðun hvers stafs eða tölu og hvers vegna er þeim raðað þannig þ.e. hver er reynslugrunnur eða frumspekigrunnur þessara djúpu hugsana.

Allir gátu romsað upp úr sér einhverri bergmálsrunu upp úr bókum sem flestar ef ekki allar eiga rætur sínar hjá Breskum - sem ég gnota samheitið Tavistock fyrir - en enginn þessara sjálfkrýndu gúrúa, sem allir höfðu áunnið sér mannorð, vissi neitt um hvað þeir voru að ræða.

Ég leysti að lokum málið sjálfur, með því sem ég veit að menn til forna gerðu, með því að góla hljóðin og rýna áhrif hvers góls ...

... hvort ég rataði á rétt mynstur veit ég ekki, en ég veit ekki um neinn sem hefur gert þetta síðustu tvöþúsund árin eða lengra.

[Guðjón E. Hreinberg, 29.1.2025 kl. 19:29]

... gleymdi að bæta við hvers vegna mig vantaði ómloðun hljóðanna; sumsé hver væri staðsetning sér-íslenskra stafa í talnaspekinni. Sumsé, leysti það, réttlega eða ranglega.

Bestu kveðjur.

[Ingólfur Sigurðsson, 30.1.2025 kl. 02:58]

Þakka þér fyrir þetta Guðjón, þú skilur nákvæmlega hvað ég á við, og það eru ekki margir. En eins og þú skrifar þá koma nokkrar svona fylkjarunur til greina eða útgáfur. Hér er mögulegt að við séum að nálgast þetta sem þú hefur oft skrifað um, það er að segja rætur ákveðinnar heimsmyndar og það sem sjálfur Marx byggði á - og síðan Medúsufræðin sem þú hefur skrifað um. 

Mér þætti áhugavert ef þú færir útí þetta eins og þú nennir á þinni síðu, því ég hef jú eitthvað kynnt mér arkívið, en ekki farið alveg inní það af dýpt, magnið er mikið.

Ég hef lesið af áhuga þínar færslur en þar eru mislangar útskýringar og svo annað með.

Það sem við komum hér inná, ómloðun orðanna og síðan beiting þeirra í stjórnfarslegum tilgangi. Ekki okkar þjóð að sjálfsögðu, en þú skilur, þarna til forna og svo til nútímans.

En þetta er svo sem ekki nema eitt púsl í myndina. Gallinn er sá að önnur tungumál eru meira notuð í þetta, enskan, hebreskan, grískan, latínan, og jafnvel fleiri.

Ég man ekki eftir að hafa lesið hvernig þú skýrðir séríslenzku stafina. Kannski kemurðu inná það seinna. Það gæti verið að þú hafir fundið réttu skýringuna á því. 

Mjög áhugavert að skoða þetta í sambandi við Marx, Medúsu og slíkt. Eins og þú hefur skrifað, það er ýmislegt að breytast. 

Ekki skrýtið að skilningur vakni á þessu núna hjá okkur og sennilega öðrum útí heimi. Þegar heimssýnirnar breytast og nýjar taka við, þá vakna spámennirnir.

Takk kærlega fyrir góða viðbót,

beztu kveðjur.

[Guðjón E. Hreinberg, 30.1.2025 kl. 12:13]

Menn í okkar menningu, á öldum áður skyldu þetta með hrynjandi mis-góðra tóna og hljóm hugsunar, frægastir líklega Æri Tobbi, Hallgrímur Pétursson og Kolbeinn Jöklaskáld. Fólk heldur oft að mynstur "seremóníunnar" sem er ekkert annað en regluverk elítunnar og stafsetningablæti hennar, sé kraftur góðrar gjörðar, en galdurinn er gólið, eða þannig, og þar er einmitt lykillinn að sefjun á borð við ADHD lyfin, að elítan óttast huga sem næðu vald á máli sem skilst án orða. Terence McKenna ræddi stundum um hvernig væri mál án hljóðs, orða eða tákna og mynda?