Er ekki Bob Dylan eitt mesta atkvæðaskáld fyrr eða síðar?

Einn af mínum uppáhaldsbloggurum, Magnús Sigurðsson, skrifaði nýlega um kraftaskáld og atkvæðaskáld. Tónlistarmaðurinn Bob Dylan sem hefur verið í uppáhaldi hjá mér síðan ég var 12 ára hlýtur að teljast kraftaskáld og atkvæðaskáld. Hann hefur breytt heiminum, hvorki meira né minna. Hann gerði það að tízku hjá ungum mönnum að koma með eigið efni í stað þess að treysta á lög eftir aðra. Því miður átti hann einnig einhvern þátt í því að gera eiturlyf vinsæl, eða sumir segja það.

Það er svo merkilegt að lesa ævisögurnar um Bob Dylan. Hann var eins og ég, hætti í skóla. Nema hann náði vinsældum talsvert snemma sem tónlistarmaður, skömmu eftir tvítugt. Í New York kynntist hann Woody Guthrie, átrúnaðargoðið sitt, sem þá var á spítala vegna Huntingtonveikinnar sem hann erfði, og hann söng fyrir Woody Guthrie.

Hann kynntist mörgum helztu kaffihúsatrúbadorunum, og kom oft og mikið fram. Rödd hans þótti ekki ómþýð og í fyrstu fékk hann ekkert of góðar viðtökur. Það var ekki fyrr en 1961 0g 1962 þegar hann fór að semja eigin lög af alvöru sem hann fékk athygli, virðingu, vinsældir og viðurkenningu. Fyrsta platan hans þótti ekkert sérstök, en hann sló í gegn 1963 með "Blowing In The Wind" og fleiri lögum á annarri plötu sinni.

Bob Dylan hafði sérstakt lag á kvenfólki frá upphafi. Í fyrstu vakti hann móðurlegar tilfinningar og samúð, en Suze Rotolo sem var fyrsta alvöru kærastan hans hjálpaði honum mikið að komast áfram, enda með sambönd í listalífinu víða, og vakti athygli hans á mannréttindum, mótmælasöngvum og slíku. Án hennar hefði hann sennilega aldrei samið "Blowing In The Wind", enda samdi hann næstum alla mótmælasöngva sína undir áhrifum frá henni, á meðan ástarsamband þeirra stóð yfir, til ársins 1964.

Joan Baez var í hans huga nokkurskonar eldri systir og fyrirmynd, sennilega, en lagið "Visions of Johanna" er talið samið til hennar, eða kannski, það er dularfullt lag og ekki alveg ljóst um hvað það er. Það er súrrealískt, dóplag kallað af mörgum.

Sara Lownds Dylan var stóra ástin í lífi hans, en þau voru hjón frá 1965 til 1977. Sagt er að hann sé enn að semja tregablandin og beizkjufull lög til hennar, og kenni henni um skilnaðinn.

En hvernig gat Bob Dylan galdrað sig til vinsælda sem kraftaskáld og atkvæðaskáld sem breytti heiminum?

Ég tel að svarið sé að hann var réttur maður á réttum tíma. Réttindabarátta blökkumanna hafði kraumað undir niðri í bandarísku samfélagi áratugum saman 1962. Blowing In The Wind var lag sem næstum allir gátu heimfært uppá sín baráttumál því það var og er nógu loðið til þess, almennt orðað.

En það var þannig með dægurlög sem voru of beinskeytt um slík vandamál að þau urðu ekki vinsæl nema í frekar fámennum hópum og kimum samfélagsins eins og til dæmis meðal harðra kommúnista, sem voru ofsóttir í Bandaríkjunum á þeim tíma.

En Bob Dylan náði tengingu við allskonar fólk. Sem maður af gyðingaættum náði hann hylli þess hóps, sem hafði mikil ítök í þjóðfélaginu og hefur enn. Menntaelítan tók hann einnig uppá sína arma að miklu leyti, og stór hluti almennings.

Auk þess var hann augljóst skáld, rödd sinnar kynslóðar, eins og hann hefur verið kallaður allar götur síðan. Með spámannlegum ljóðum eins og "Tímarnir eru að breytast", (The Times They Are A-Changing) tókst honum að stimpla sig inn sem táknmynd þjóðskálds Bandaríkjanna og hefur staðið undir þeim væntingum allt sitt líf, en samt á köflum mjög átt í vök að verjast, þegar fólk hefur sagt hann vera andlausan og útbrunninn, gamlan og útjaskaðan. Þó hefur hann náð að endurnýja sig reglulega með nýjum sólóplötum sem hafa fengið nokkuð góða dóma, þótt langt líði á milli.

Bob Dylan varð órjúfanlegur þáttur af húmanismahreyfingunni og mannréttindahreyfingunni, sem aðalskáld þjóðfélagsbreytinganna sem vinstrimenn stóðu fyrir á þessum tíma í Ameríku, og ekki nóg með það, hann var einn af guðfeðrum 68-kynslóðarinnar og LSD sumarsins 1967, því platan Blonde on Blonde frá 1966 hafði þau áhrif textalega og tónlistarlega.

Þótt Bob Dylan hafi gert sitt ítrasta til að afneita því að hann sé einhver sérstakur kommúnisti eða mannréttindafrömuður síðan hann varð rokkari 1965, þá er þetta sá orðstír sem hefur dugað honum lengst og lifir enn.

Atkvæðaskáld fyrri tíma á Íslandi held ég að hafi orðið fræg vegna þess að þau voru tákn fyrir Endurreisnina, jafnvel löngu áður en hún kom. Þau héldu heiðnum siðvenjum lifandi, ásamt fleirum.

Þannig að atkvæðaskáld eru hluti af menningunni, og undir réttum kringumstæðum eru þau nokkurskonar brennisteinn sem kveikir uppreisnarbálið og umbyltinguna.

 

Athugasemdir

[Jóhann Elíasson, 18.12.2022 kl. 10:03]

Já hann Magnús Sigurðsson er í uppáhaldi hjá mörgum enda er í blogginu hans að finna mikla visku og fróðleik, sem ekki er að finna annars staðar og auk þess er hann STÓR persóna og menn sem ég þekki og hafa kynnst honum bera honum afskaplega góða söguna.

Ég verð nú að viðurkenna að ég var kominn fast að þrítugu, þegar ég fór að fá virkilegan áhuga á verkum Bob Dylan (kannski að ég hafi bara verið seinþroska?) en sá áhugi jókst með árunum og nú er ég mikið farinn út í það  að "reyna að greina textana og tek ég heils hugar undir þennan góða pistil hjá þér.....

[Ingólfur Sigurðsson, 18.12.2022 kl. 18:11]

Satt er það Jóhann, Bob Dylan er meira en venjulegur poppari. Hann er skáld á við stóru skáldin. 

Það tók mig nokkrar vikur eða mánuði að skipta um skoðun á Bob Dylan og Megasi. Skafti Þ. Halldórsson kenndi mér í Digranesskóla í mörgum fögum og var umsjónarkennari þegar ég var 10 ára. Það var 1980. Þá sló Bubbi Morthens í gegn. Einn strákurinn kom með plötu með Bubba Morthens í kennslustund og krakkarnir voru að skoða hana og trufla kennsluna. Þá hélt Skafti fyrirlestur um Bob Dylan, Woody Guthrie, Megas og Bubba Morthens. Hann var jú íslenzkukennarinn okkar. Hann sagði okkur að Bubbi væri bara lélegasta eftirmyndin af Bob Dylan. Hann sagði okkur að hlusta á Megas, það væru alvöru bókmenntir, og síðan á Bob Dylan. 

Ég held að ég hafi verið eini krakkinn í bekknum sem fór eftir þessu. Ég fékk lánaðar plötur fyrst í bókasafninu og fór svo í plötubúðir í bænum. Fyrst fannst mér þetta leiðinlegasta tónlist sem ég hafði heyrt, en píndi mig til að hlusta margsinnis. Þá fór ég að skilja snilldina, og eftir það var ekki aftur snúið. Sannur aðdáandi.

[Jóhann Elíasson, 18.12.2022 kl. 21:26]

Bubbi er ekki einu sinni léleg eftirlíking af Dylan, hann vill kannski vera það.  Að mínum dómi eru það helgispjöll að líkja Bubba við Dylan.... 

[Ingólfur Sigurðsson, 19.12.2022 kl. 05:12]

Ha ha, já eftir að hafa gagnrýnt Björgvin Halldórsson í upphafi fyrir innihaldslausa poppsöngva hefur Bubbi bara hermt eftir honum síðan. Augljóst er að Bubbi vill bara græða.