"Rétt eins og sáir" eftir Megas frá 1972, útgefið 2001, ítarleg túlkun.

Þetta snjalla ljóð eftir Megas kom út á hljómplötunni "Far... þinn veg" frá 2001, en var í raun samið 1972, rétt um það leyti sem fyrsta platan hans kom út, samnefnd listamannsnafni hans, Megas. Um það leyti samdi hann gríðarlega mikið af gæðaefni sem átti eftir að koma út á fjölmörgum hljómplötum árin á eftir, og lagði grunninn að ferli sínum að stórum hluta.

 

Það má segja að þetta sé næstum því eina ljóðið eftir Megas sem hefur kristilegan trúarboðskap að hluta til, en þó heiðinn um leið, því hans snilld felst í tvíræðninni, eins og svo mörgu öðru. Trúarvissan í kvæðinu er þrungin háði og því er þetta ennþá erfiðara að túlka þess vegna. Ég mun þó reyna að gera ýmsum flötum á verkinu skil.

 

Ég hef aldrei spurt hann um tilurð verksins, en ég er nokkurn veginn viss um að það sé samið vegna áhrifa frá Passíusálmum Hallgríms Péturssonar, en hann var að semja lögin við þá alla um þetta leyti einnig, ótrúleg afköst hjá honum á skömmum tíma.

 

Svona er fyrsta erindið:

 

"Stórveldin sóru við stálgyði sín

að Steingrímur Thorsteinsson

skyldi að dróttfífli gjörr við gleymskunnar hirð

gersneyddur uppreisnarvon.

Þau gengu í kirkju til kjörþinghelgis

og kusu með hlutkesti þá

er senda skyldi um láð bæði og lög

að leita uppi og ganga honum frá.

 

En þar sem skálkar þings á vang

þanka ganga berserksgang

að hanna vél svo hætti sól að skína,

þar mun eigi þægð sig drottins sýna

hverjum hlutfallið hallaði í vil."

 

Atburðarásin er svo hröð í kvæðinu að ég tel réttast að útskýra hvert erindi fyrir sig, nýyrði meistara Megasar auk þess mörgum framandi og þarfnast útskýringa við.

 

Fyrst verð ég að lýsa því að árið 1982 fékk ég áhuga á Megasi og hans tónlist, því Íslenzkukennarinn okkar í Digranesskóla, Skafti Þ. Halldórsson fór að segja að hann væri meistari sem við ættum að hlusta á í staðinn fyrir Bubba Morthens.

 

Áður en ég eignaðist allar hljómplöturnar hans komst ég yfir söngvabækurnar hans og fann þetta verk þar. Ég heillaðist mjög af því, þessum ótrúlega skáldskap, sem ég skildi ekki alveg, en skynjaði á einhvern hátt.

 

Í raun má segja að boðskapur þessa kvæðis hafi ræzt miklu meira núna á seinni tímum, og sé orðinn mun tímanálægari, brýnni í dag en hann var þá.

 

Kvæðið fjallar um að lýðræðið er ekki lýðræði heldur fasismi, fjölmenningarfasismi og jafnaðarfasismi, það fjallar um ofsóknir gegn einstaklingunum af hendi spilltra valdhafa af ýmsu tagi, það fjallar um margt annað einnig.

 

Steingrímur Thorsteinsson er þarna tákn fyrir einstaklinginn, hinn ofsótta einstakling sem tapar fyrir peningaöflum fasískum, bæði til vinstri og hægri.

 

Mjög snjallt er að nota hann sem þetta tákn, því það er ekki augljóst. Hann var menntamaður klassískur, kennari og skáld. Í háðungarskyni í ljóðinu er honum lýst sem ofsóttum manni, en það kemur í ljós hvað það ljóðmál er óendanlega margrætt og snjallt.

 

Stórveldin gegn Steingrími er þemað.

 

Aðeins núna á allra síðustu árum er ég byrjaður að skilja dýpt þessa ljóðmáls, ég skildi það alls ekki fyrst þótt ég hafi notið þess og seiðandi sannleikanum á bakvið það. Þó var Megas einungis 27 ára þegar hann orti þetta, árið 1972, sem sýnir hversu bráðþroska skáld hann var, sýndi snilld sína strax þá, enda vel lesinn og dæmi um íslenzkan snilling.

 

Hvers vegna stórveldin gegn Steingrími, litlu skáldi frá Íslandi, eða stóru skáldi, en í samhengi við stórveldin lítill einstaklingur?

 

Megas var í raun að yrkja um sjálfan sig þarna og setti sig í Steingríms spor eða lét sína persónu renna saman við persónu þessa þjóðskálds.

 

Hann er að lýsa gremju sinni yfir móttökunum sem fyrsta hljómplatan hans fékk, býst ég við. Það eru ofsóknirnar sem koma fram í kvæðinu gegn Steingrími Thorsteinssyni rektor Lærða skólans, settar í þennan skáldlega búning.

 

Fyrst fannst mér þetta fáránlegt þegar ég las þetta og úr tengslum við raunveruleikann. Nú sér maður að þetta er nákvæmlega raunveruleikinn. Allir eru ofsóttir, einnig þeir sem ofsækja minnihlutahópana. Eigendur mannkynsins utan jarðarinnar eru ofsækjendurnir, það eru stórveldin sem ort er um í raun.

 

Steingrímur Thorsteinsson eru allir sem skilja og mótmæla, allir sem eru sjálfstæðir, allir sem rísa upp gegn kúgun, einelti og ofsóknum, allir sem hafa vilja verja sjálfstæði og einstaklingseðli.

Stálgyði er nýyrði sem ég held að ekki allir skilji. Þetta ljóð var ort í kalda stríðinu. Sjaldan hefur Megas skipt sér af stjórnmálum. Þarna er hann þó að gera það.

Stórveldin er vísun í Bandaríkin og Sovétríkin til jafns, og svo öll önnur kúgandi stórveldi einnig sem menn geta ímyndað sér fyrr og seinna í sögunni.

 

Stálgyði þýðir stálgoð, hjáguð úr stáli, trúin á mátt vopnanna og ofbeldisins, trúin á gereyðingarvopnin. Bob Dylan samdi "Masters Of War" sem ádeilu á stríð og gereyðingarvopn, Megas fór fínna í þetta og háðslegar.

 

Í þessu kvæði er hinni fullkomnu vonzku stórveldanna lýst, biksvört sál þeirra geymir ekkert gott. Stórveldin eru í hlutverk þess í neðra, eins og annar bloggari orðar þetta stundum. Hins vegar hafa allir mismunandi hugmyndir um hver djöfullinn er, og Megas leyfir fólki að tjá það á sinn hátt, en orðið yfir myrkrið sem hann notar er "stórveldin".

 

Að sverja við stálgyði sín merkir að stórveldin trúa á ofbeldið, trúa á heilaþvottinn, lygar, blekkingar, að allt sé lygi sem haldið er fram og blekkingar. Þú sverð aðeins við það goð sem þú trúir á sannarlega en þykist ekki trúa á.

 

Að sverja við goð sitt þýðir trú hjartans, trú sálarinnar, það goð sem tignað er einlæglega, hvað svo sem opinberlega er gert.

 

Í þessari einu setningu lýsir Megas því hvernig hræsnin er í samtímanum, allt fullt af kirkjum, en fæstir trúa í raun, einlægnin er fágæt, sjaldgæf. Hræsnin er allsráðandi. Fólk trúir á ofbeldið og vopnin, og vígbúnaðarkapphlaupið er ein af sönnununum fyrir því.

 

Þetta var fyrir afvopnunarfundinn í Höfða með stórveldaleiðtogunum.

 

Viðskeytið gyði er einnig oftast notað um hugtök, eins og algyði, hjágyði, tvígyði, þrígyði, o.s.f.v. Þessvegna er í þessu orði enn meiri háðung en virðist í fyrstu, sem sagt bent á hversu mikil hjáguðadýrkun þetta er, á sama tíma og vestrænar þjóðir voru kristnar í orði kveðnu, enn meira 1972 en nú, eftir sigur alþjóðavæðingarinnar og fjölmenningarinnar.

 

Að gera Steingrím Thorsteinsson að dróttfífli er einnig stórkostleg lýsing sem þarf að fjalla betur um.

 

Dróttfífl er auðvitað sama og hirðfífl eða trúður, marklaus persóna, non grata. Það er sérlega þversagnakennt að nota þetta hugtak um hávirðulegan, klassískan mann eins og Steingrím Thorsteinsson, þjóðskáld og fyrrverandi rektor Lærða skólans. Notkun Megasar á þversögnum er líka eitt það stórkostlegasta sem hann hefur gert sem ljóðskáld.

 

Sem sagt, stórveldin vilja taka burt virðingu hans og þjóðfélagsstöðu, heiður, en heiðurinn hefur löngum verið talinn eitt það dýrmætasta, samkvæmt gildum frá ævafornu. Metooárásirnar og öll hryðjuverkabarátta öfgafemínistanna er kannski skýrasta dæmið um þessi mannorðsmorð sem fóru að vera iðkuð og stunduð löngu eftir að kvæðið var búið til, og gerðu innihald þess þar af leiðandi ennþá brýnna og spásagnarkenndara.

 

Hver er gleymskunnar hirð?

 

Jú, það er hin sataníska hirð nútímans, sem hefur gleymt öllum heiðri, öllu sem vert er að berjast fyrir. Það er hirð villimannanna sem draga alla niður í svaðið og gera menninguna að vígvelli heimskunnar og gjöreyðingarinnar.

 

Þessir skálkar ganga á vang, eða völl hins óhelga þings.

 

Næsta erindi er svona:

 

"Í hálfhring þeir settust og hugsuðu stíft

hvað helzt myndi fá hann útmáð.

Af fláttskap og vélráðum firnin þeir öll

fundu upp sem hans banaráð.

Þeir stóðu í hring og hugðu að nú

hæfði að hver reri á sín mið.

Aldrei leit fúlmennsku fullgjörri mynd

og fólsku, en það morðvargalið.

 

En þar sem skálkar þings á vang

þanka ganga berserksgang

að hanna vél svo hætti sól að skína,

þar mun eigi þægð sig drottins sýna

hverjum hlutfallið hallaði í vil."

 

Ennþá kemur fáránleikinn í ljós, ofdrápið, ofbeldið, hvernig allir ráðast á einn, hvernig einstaklingurinn þarf að berjast við ofureflið, hvernig hin spilltu öfl leggja saman við það sem ætti að vera auðvelt dráp.

 

Línan "Hverjum hlutfallið hallaði í vil" er í söngbókinni sér, en í stóru textabókinni fremst við annað erindið. Ég hef línuna hér, aftan við viðlagið, þar sem mér finnst hún hæfa betur.

 

Þægð drottins sýnir sig ekki hverjum hlutfallið hallar eða hallaði í vil. Sem þýðir að skálkarnir eru ótengdir veruleikanum, telja sig komast upp með allt, sjá ekki með hverjum drottinn stendur eða hvernig hans réttlæti verður að lokum. Línan er á réttum stað þarna, sem framhald í viðlaginu. Það að Megas skuli syngja þetta með röngum hætti 2001 sýnir að hann var innblásinn af öðru skáldi þegar hann skrifaði þetta og samdi, kannski með ósjálfráðri skrift.

 

Þriðja erindið er svona:

 

"Þeir lögðu til atlögu allir í senn

og einn, hver síns liðs, dag og nótt.

Þeir brenndu honum strokleður - brennisteinsvetni,

beittu hann - eins kveisu og sótt.

Þeir sóttu hann heim með saumnál og þráð

og sápu eins og ilmandi rós.

Þeir gjörðu honum aðför í ullarnærbrók síðri

og Orafiskbolluhálfdós.

 

En þar sem skálkar þings á vang

þanka ganga berserksgang

að hanna vél svo hætti sól að skína,

þar mun eigi þægð sig drottins sýna

hverjum hlutfallið hallaði í vil."

 

Flónskur lesandi heldur þetta ýkjur, en þetta eru engar ýkjur. Öll ráð eru notuð til að kúga einstaklinginn og veiða hann í net. Smásmugulegar lýsingarnar sýna raunveruleikann, hversu mörg smáatriði eru notuð í þessu stríði.

 

Fjórða erindið er svona:

 

"Þeir eltu hann með kæfu og kæstum osti

og kenndu honum svo tugakerfið.

Þeir buðu honum plastikpottjurtarétt

í pækli, en hann sá í gegnum gervið.

Þeir egndu honum gildrurnar eyðublöðum

hverra afrit þeir hengdu á hans hlið,

og eitri komu í kókvélar hans

meðan konur hans héldu þeir við.

 

En þar sem skálkar þings á vang

þanka ganga berserksgang

að hanna vél svo hætti sól að skína,

þar mun eigi þægð sig drottins sýna

hverjum hlutfallið hallaði í vil."

 

Í nútímanum er þetta miklu trúlegra og skiljanlegra, hvernig skólakerfið marxíska er notað, menningarmafían, og þannig mætti lengi telja.

 

Nóg er að segja að skáldið var ekki að ýkja, heldur lýsa raunveruleikanum á bakvið blekkingar allvel.

 

Kókvélar gætu þó allt eins verið vélar til að framleiða dópið en ekki gosdrykkinn. Svona mikill töffari var Megas og er kannski enn.

 

Þar sem minnzt er á eyðublöð kemur í ljós andúð skáldsins á yfirvöldum og yfirvaldi, skipulagi kommúnísku, hátæknivæddu.

 

Þar sem ort er um "konur hans", í fleirtölu kemur í ljós andúð skáldsins á einkvæninu kristilega sem er við lýði á okkar landi eins og víðar.

 

Fimmta erindið er svohljóðandi:

 

"Loks settust í hring þeir svo hugsuðu að gnast

hvað héðan af fengi hann afmáð.

Hugmynda fengu enn fullhlaðin skip

en þeim fánýtt þó sýndist hvert ráð.

Unz mælti hinn elzti - augun sem glóð,

rödd ógnþrungin dýpst neðan úr Hel:

"Vér réttum fram sáttarhönd - sverjum hollustu".

Og samtaka vildu honum vel.

 

En þar sem skálkar þings á vang

þanka ganga berserksgang

að hanna vél svo hætti sól að skína,

þar mun eigi þægð sig drottins sýna

hverjum hlutfallið hallaði í vil."

 

Já, þarna koma flærðin og fláttskapurinn í ljós af fullum þunga.

 

Sjötta erindið er svona:

 

"Já, þeir murkuðu lífið svo makalaust úr honum

að mörgum þótti ljótt.

Gjörðu hann að ryki á gluggakistunni

sem frú Guðjónsen nam burt jafnskjótt.

Þeir skáru honum öll höfuðin af,

í hjuggu hann frumeindir sínar,

þó fengu aldrei lífi þeir firrt þrugl hans það

sem með föndra þjóðmenntfræðingar.

En þar sem skálkar þings á vang

þanka ganga berserksgang

að hanna vél svo hætti sól að skína,

þar mun eigi þægð sig drottins sýna

hverjum hlutfallið hallaði í vil."

 

Fólk lifir í verkum sínum er boðskapur þessa erindis þótt það deyi. Þótt verk hans séu merkt hinu neikvæða orði "þrugl" lifa þau áfram.

 

Sjöunda erindið er á þessa leið:

 

"Því Steingrímur vissi hvað vitlegast allra

og viðsjárverðast er ráð.

Sveittur hann kvað og sér kvað til öngvitis

um kvak hænsna - tvídrottins náð.

Unz einn stóð hann loksins og uppréttur keikur,

yrkjandi í fjandann lost,

þá sagði guð: "Sonur minn, komdu (Og í stereó)

salar míns veizlukost".

 

En þar sem skálkar þings á vang

þanka ganga berserksgang

að hanna vél svo hætti sól að skína,

þar mun eigi þægð sig drottins sýna

hverjum hlutfallið hallaði í vil."

 

 

Hænsnin eru vafalaust líkingamál fyrir smælingjann sem tínir upp kornin af hinum stóru borðum valdsins.

 

Einnig kemur hér fram trúin á vörn Íslendinga í gegnum aldirnar, skáldskapinn, sem sumir segja að hafi haldið lífi í þjóðinni, trúin á eitthvað sem aðeins þessi þjóð átti og bar vott um þjóðareinkenni og sjálfstæði. Kraftaskáldin er hér verið að vísa í.

 

"Tvídrottinn" er hugtak sem þarf að útskýra betur.

 

Í kvæðinu "Fallvalt er gengið feigra", yrkir Megas um Háva og Himnageir. Hávi þessi er auðvitað Óðinn en Himnageir sennilega guð Biblíunnar, Jahve.

 

Íslendingar voru heiðnir í gegnum aldirnar, ekki síður eftir kristnitökuna svonefndu. Tvídrottinn er því Óðinn auk guðs Biblíunnar, eða önnur tvenndargoð sem hægt er að ímynda sér, eða túlka þetta orð með.

 

Í þessu kemur þannig fram þessi trú Íslendinga, að þeir blótuðu í laumi, voru bæði heiðnir og kristnir í senn í gegnum aldirnar, mjög margir.

 

Áttunda erindið og það síðasta er svona:

 

"Steingrímur hann er þér enn eitt dæmið svo dýrt

um hve dárar uppskera hvað sá.

Þeir njóta glóðanna þræddir á tein

meðan þembist hann bjór himnum á.

Þú skalt því eigi bregða brandi

né beita á skáldfíflalýð,

en heilsa auðmjúkur, þig hneigja oní drulluna

og hæla, í erg bæði og gríð.

 

Því þó að skálkar þings á vang

þanka gangi berserksgang

að hanna vél svo hætti sól að skína,

þeir eiga ei slíkt Grettis afl í fang,

sú urtin kletta dafnar í drang,

því að drottinn gáir grannt og sér um sína,

seint mun náðin hans og natnin dvína.

 

(Hverjum hlutfallið hallaði í vil)."

 

Auk þess er hér galdramál á ferðinni heiðið, að kasta hlautteinum og allt það. Að halla hlutfalli í vil hefur enn víðfeðmari merkingar, allt aftur til þess tíma þegar sálin var vegin og metin, og því er þetta stórlega djúpt skáldskaparmál hjá meistara Megasi, eitt hans allra bezta kvæði, og eru þau þó mörg sérlega góð og merkileg hjá honum.

 

Orðið dári er hér sérlega merkilegt yfir syndara og vanthelgan einstakling. Það merkir flón, en einnig þann sem dárar og spottar, ber ekki virðingu fyrir því sem heilagt er en aðeins því sem óheilagt er og djöfullegt.

 

Einnig er hér fjallað um syndarana sem "þrædda á tein", samkvæmt orðalagi kirkjunnar til forna, og því er hér sannkristilegt orðalag á ferðinni, sem er sjaldgæft miðað við Megas, nema hann hafi gert þetta í háðungarskyni, en með slíkt stórskáld sem hann er erfitt að fullyrða eða vita hvenær honum er alvara eða ekki.

 

Einnig er það merkilegt hvernig hann orðar hlutskipti stórskáldsins Steingríms Thorsteinssonar í framlífinu og rektors Lærða skólans, "meðan þembist hann bjór himnum á".

 

Í þessum orðum skáldsins má segja að hinar kristilegu og heiðnu hugmyndir renni saman ljúflega og myndi samhljóm, en þetta er auðvitað mynd sem er af Valhöll og lífi hins heiðna manns eftir dauðann, sem drekkur mjöð með Óðni og guðunum þar eftir að hafa fallið í bardaga.

 

Þar með kemur fram þessi stórkostlega hugmynd að Steingrímur hafi dáið og fallið sem heiðvirður heiðinn maður, sem stríðsmaður Óðins, skáld, og að ekkert hafi það truflað ferð hans til Valhallar að vera kristinnar trúar þegar hann dó. Stórkostlega innblásið kvæði og merkilegt, sem er sættandi fyrir fólk sem óttast hvað verður eftir dauðann, þegar sálirnar eru vegnar og metnar.

 

Þetta er sennilega hugmynd flestra eða allra Ásatrúarmanna enn þann dag í dag, að bardaginn sé bardagi lífsins, að halda andlegu sjálfstæði sínu, að falla í þeim bardaga sem er bardaginn um hugmyndafræðina, sannleikann, að verða ekki að andlegum þræli heldur falla með orð sannleikans á vörum og skilninginn, og þannig falla með einhverri sæmd.

 

Þetta kvæði Megasar er merkilegur vitnisburður um trú Íslendinga fyrr og síðar, hvernig þeir héldu í Ásatrúna löngu eftir að kristnin var lögtekin, og gera enn.

 

Bjórdrykkja er samkvæmt þessu kvæði engin synd, heldur þvert á móti hið bezta mál.

 

Athugasemdir

[Haukur Árnason, 13.11.2021 kl. 14:27]

Takk Ingólfur. Þið eruð báðir góðir, þú og Megas.