"California" eftir Bob Dylan, þýðing og túlkun.

Þetta er afgangslag af plötunni "Bringing It All Back Home" frá 1965, en sú hljómplata innsiglaði frægð Dylans og gerði hann að rokkara, eða þjóðlagarokkara að minnsta kosti. Sérstaka athygli þarf að veita þessari hljómskífu meistara Dylans, hún er kannski sú mikilvægasta á hans ferli, sérlega góð plata, sérstaklega textalega, en þetta er kvæðabók færð í tónsmíðar, og þjóðlagarokk meira að segja, en rokkið hafði áður ekki borið merkilega texta.

Þarna var Bob Dylan 24 ára alvarlega þenkjandi ljóðskáld og trúbador sem þráði að verða frægur rokkari, því þannig höfðu hans fyrstu fyrirmyndir verið tónlistarlega. Hann var við þröskuld heimsfrægðarinnar, sem hann steig yfir og náði árangri, með þremur hljómplötum á skömmum tíma, árin 1965 og 1966, áður en hann lenti í mótorhjólaslysinu og tók sér nokkurt hlé.

 

Þýðingin er svona:

 

"Ég er að fara niður í suðrið, rétt við landamærin. Einhver holdug mamma kyssti mig á munninn einu sinni. Jæja, ég þurfti á því að halda í morgun, án nokkurs vafa. Ég er búinn að troða í ferðatöskuna mína og fötin mín hanga til þerris. San Francisco er prýðileg borg, vissulega nóg af sól, en ég er vanur fjórum árstíðum, í Californiu er bara ein. Jæja, ég er með dökku sólgleraugun mín, og til að gæfan standi með mér hef ég líka skemmdu tönnina mína með. Ekki spyrja mig að neinu, ég nefnilega gæti slysazt til að segja þér satt."

 

Öfugt við ljóðið "Vertu sæl Angelina" frá sama tíma, sem er troðfullt af spádómum og líkingum, þá er þetta sáraeinfaldur texti sem Bob Dylan spann upp í hljóðverinu, texti sem fjallar nánast um ekki neitt og hefur nánast engan boðskap.

 

Engar sérstakar líkingar eru í textanum eða neitt sérstakt ljóðmál. Samt þarf að skýra sumt betur.

 

Orðið "mamma" er slanguryrði yfir móðurlega kærustu (eða eiginkonu eða hjásvæfu) í ensku, amerískunni frá þessum tíma. Bob Dylan var afskaplega horaður og aumkunarverður ungur maður, að margra stúlkna mati, þegar hann var unglingur. Hann sagði lygasögur hvaðan hann kæmi og hver hann var, og lét fólk vorkenna sér einatt. Hann bjó til allskonar fortíðir fyrir sjálfan sig og spilaði á móðureðli kvenna á öllum aldri og kom sér þannig í mjúkinn hjá þeim, var sannkallaður snillingur í þessu.

 

Þetta er raunar miklu opinskárri söngtexti en annað sem Bob Dylan hefur skrifað, eða birt opinberlega að minnsta kosti. Síðasta línan lýsir vel Bob Dylan á þessum tíma, minnimáttarkenndinni, hvernig hann gat aldrei verið hann sjálfur og líf hans var eilífur skáldskapur og leit að sjálfsímynd. ("Ég nefnilega gæti slysazt til að segja þér satt)".

 

Seinna hefur Bob Dylan verið kallaður karlremba, þannig að lengi má manninn reyna, og oft býr annað undir yfirborðinu en virðist við fyrstu sýn. Engu að síður mikill snillingur, eins og spádómskvæðið sýnir,  "Vertu sæl Angelína", sem ég þýddi sem "Vertu sælt verðleikasamfélag".

 

Eiginlega má segja að þetta sé ein síðasta kveðja Dylans til unglingsins sem hann var, vandræðaunglingsins, hnuplandi hljómplötum þar sem hann var gestkomandi og bullandi útí eitt. Á þessum tíma var sjálfsmynd hans orðin miklu traustari en þetta ljóð sýnir. Þess vegna hefur hann þorað að yrkja svona á þessum tíma, kveðja sitt gamla sjálf, unglingasjálfið.

 

Já, hljómplatan "Bringing It All Back" home er ein merkilegasta Dylanplatan, hún sýnir svo ótrúlega margar hliðar á listamanninum. Þar var hann á algjörum krossgötum, en stefndi beint áfram, til frægðarinnar.

 

En samt, sé farið til táknfræðinnar þá kemur margt í ljós, dulin merking, og þar sem Dylan er meistari í slíku er rétt að athuga hvernig hægt er að túlka kvæðið þannig.

 

Áttin "suður" hefur táknræna merkingu eins og allt annað. Suðrið getur merkt hita, sól, innlifun, jurtir, blóma. Sumir dulfræðingar telja suðrið aldursskeiðið 10 - 15 ára, þegar kynþroskinn hellist yfir og vitundin um lífið, æðri skynjanir.

 

Sumir tengja "suður" við styrk, sjálfstraust, ást og heimshjartslátt. Í andstæðri merkingu og andsnúinni, eins og talað er um í táknfræði spilafræða, þá er suðrið hinn rauði litur, reiði, hatur, stjórnlausar tilfinningar.

 

Í Grískrómversku goðafræðinni var talað um eldveru kallaða Salamander. Þar var lýst dansandi veru sem lifði og dó við eld, ekki ósvipað Surti í norrænni goðafræði og Satan kristninnar. Salamander var talin hafa sterkan vilja, ákafar ástríður og mikla sannfæringu. Líkt og Höður ástarguð í norrænni goðafræði eða Venus og Amor var Salamander geta kveikt neista meðal fólks.

Úlfurinn er tengdur suðrinu og hefur marga eiginleika.

 

Hins vegar stendur í kvæðinu "niður í suðrið" og "við landamærin" og þetta kann að hafa táknræna merkingu. Þarna er sennilega átt við framtíð okkar mannkyns á hnetti með bundinn möndulsnúning, við landamæri, lands sólarinnar.

 

Hvernig ber að túlka línurnar um "hina holdugu kærustu (mömmu) og allt það? Eru það eintómir kynórar í skáldinu eða eitthvað annað og meira?

 

Sennilega er þarna verið að vísa í orðtækið um endatímana, "þessu er ekki lokið fyrr en feita konan syngur", en þetta er málsmáttur í ensku sem merkir að hlutir geta breyzt á síðustu stundu og að útkoman getur orðið önnur en vænzt er.

 

Talið er að þetta orðtæki hafi sprottið úr óperuheiminum, þar sem feitlagnar og breiðar söngkonur voru og eru algengar, og hefur Amalie Materna sem valkyrja í Brúnhildi verið tekin sem sérstakt dæmi, í fullum skrúða með spjót og hornhjálm víkinga. Sjálfur Wagner var höfundur þeirrar óperu.

 

Setningin um að kyssa á munninn bendir til innileika og ástarsambands kynjanna, og er uppbyggileg og kærleiksrík. Í táknrænu samhengi getur því merkingin verið einföld sem slík - athöfn þrungin ástríki, eða þá að nánd er í öðru sem hægt er að túlka út úr kvæðinu sem heild.

 

Síðan eru þarna hversdagslegar setningar eins og kossinn hafi verið velkominn ("þurfti á því að halda, osfv), og um að hafa sett í ferðatöskuna.

 

Annars hafa ferðalög mjög svo táknræna merkingu í kveðskap, yfir breytingar almennt.

 

Þegar skáldið segist hafa þurft á kossinum að halda um morguninn hefur það einnig táknræna merkingu, því morgunn merkir upphaf, endurfæðingu og nýjung, eitthvað sem er að byrja. Hér er því verið að ýja að meiri merkingu en birtist á yfirborðinu raunar.

 

Eins og oft eða næstum alltaf í ljóðum Dylans er merkingin óljós, svo stundum er ekki hægt að ráða í hana, aðeins gefa vísbendingar þannig að aðrir geti spreytt sig og hugsanlega gert betur, ráðið rúnirnar, ráðið gáturnar í ljóðinu, kvæðinu.

 

Alla vega er hann að yrkja um einhverjar breytingar, en óljósara getur þetta varla verið, sé talað um táknræna merkingu sem vísar til einhvers sérstaks.

 

Hefur það táknræna merkingu að fötin hangi til þerris? Það kann að vera.

 

Það merkir að eitthvað er öllum sýnilegt, getur verið tákn um eitthvað vandræðalegt, barnalegt eða mistök sem hafa verið gerð og maður þarf að læra af.

 

Einnig getur þetta þýtt nekt, föt geta þýtt líkami, holdið. Þegar "föt eru á snúru" getur það þýtt að maður sé fastur, fangi, eða til sýnis fyrir alla, maður geti ekki hreyft sig, sé njörvaður niður, eða líkami manns, og þetta er einnig táknræn merking og ljóðræn, og túlkunin getur verið andleg hefting eða ófærni um að tjá sig eða eitthvað slíkt. Einnig getur þetta verið tákn fyrir vantþroska, þar sem fötin eru tákn um það sem sjálfið ræður ekki við, þau eru föst á snúrunni þar til eigandi þeirra tekur þau þaðan, eða manneskjan sem setti þau á snúruna til þerris.

 

Borgin San Francisco er spænska fyrir heilagan Francis, eða Francis af Assisi.

 

Heilagur Francis er þekktur fyrir ást sína á kvöldmáltíðarsakramentinu, altarissakramentinu, sem einnig hefur sjálft í sér falið dulræna merkingu fyrir sameiningu karlmanna yfirleitt, og vinsemd, traust og bræðralag, jafnvel í leynifélagslegum skilningi, en allt er það háð túlkunum og er hægt að túlka á ýmsa vegu, bæði á neikvæðan og jákvæðan hátt.

 

California, önnur borg sem kemur fyrir í textanum, merkir borg drottningarinnar Calafia, sem talin var svört og heiðin drottning, sem kemur fyrir í bók, skrifaðri um 1510.

 

Þetta er orðið nokkuð flókið, og skal það tekið fram að allar þessar tilvitnanir kunna aðeins hugsanlega að tengjast merkingu kvæðisins.

 

Hins vegar má segja að margt verði ljósara þegar skáldið kveður að California hafi aðeins eina árstíð, þá er verið að tengja við hnött með bundinn möndulsnúning, og víti sennilega, eftir samhengingu að dæma. ("Niður í suðrið, svört tönn, svört sólgleraugu)"

 

Rétt er að Bob Dylan notaði mikið svört sólgleraugu á þessum tíma, þannig að þessi lína í kvæðinu er mjög hversdagsleg, og því varasamt að hún hafi mikla merkingu, en það er þó ekki útilokað, og er þetta nú í höndum annarra að túlka þetta enn frekar, þetta einstaka atriði.

 

Aftur á móti er línan um skemmdu tönnina í gæfuskyni mjög merkileg. Á ensku er þetta "black tooth". Það bendir til galdraiðkunar, og ekki sízt tengingin við svarta kærustu í ljóðinu sem varð til úr þessu ljóði, "Útlagablámi", (Outlaw Blues), sem var á plötunni sjálfri, Bringing It All Back Home frá 1965.

 

Setningin um lygina og sannleikann kemur einnig inná þetta sama mál, vúdútrúariðkun, því slíkt er hluti af slíkum trúarbrögðum, og því eru vísbendingar til staðar um einhverja slíka merkingu. Hvort ljóðið merki að Bob Dylan hafi verið að nota svona trúarbrögð er ekki gott að segja, en það er mögulegt, eða þá að merkingin er einhver allt önnur.

 

Að minnsta kosti er þetta opið, og mín túlkun á þessu verki opnar leiðina fyrir þá sem vilja túlka það enn frekar.