Blásið af vindinum burt eftir Bob Dylan, túlkun á fyrsta erindinu.

Þegar ég var á unglingsárunum þýddi ég þennan texta eftir Bob Dylan og man enn nokkurnveginn hvernig hann hljómar í þýðingunni. Hins vegar grunaði mig að málfræðivilla hefði fólgizt í þeirri gömlu þýðingu. Ég þýddi:Svarið vinur minn er blásið af vindinum burt." Réttara er að segja:"Svarinu vinur minn er blásið af vindinum burt". Blæs maður eitthvað í burtu eða einhverju? Þágufallið er viðtekin hefð. Hins vegar hafa orð stundum byrjað í nefnifalli og þolfalli og endað í þágufalli. Það er talað um blásið hár, með hárblásara, hert með geli, eins og þekkt var á 9. áratugnum, diskótímabilinu. Þar er hár í nefnifalli.

Ingvar frændi kenndi mér að vera sjálfsgagnrýninn, að efast um allt sem ég sagði eða skrifaði, til að leita að villum. Getur það verið að einhversstaðar þarna sé villa? Z eða Y, hvað segir máltilfinningin og hvað segir orðabókin?

Jæja, áfram með ljóðið og túlkunina á því.

 

"Svona er þýðingin yfir á íslenzkt talmál:"

 

"Hversu marga vegi verður maður að fara niður áður en þú kallar hann mann? Hversu marga sjói verður hvít dúfa að sigla áður en hún sefur í sandinum? Já og hversu mörgum sinnum verða fallbyssukúlur að fljúga áður en þær verða að eilífu bannaðar? Svarinu vinur minn er blásið af vindinum burt, svarinu er blásið af vindinum burt."

 

Þetta er einn frægasti söngtexti allra tíma og ljóðið átti sennilega meiri þátt í vinsældum lagsins en laglínan eða söngurinn. Þetta kvæði er því á einhvern hátt lykill að frægð Bob Dylans. Bob Dylan sló í gegn með þessu lagi, í eigin og annarra flutningi, því aðrir vildu ólmir flytja það einnig snemma.

 

Margt er hér að skoða. Eitt það fyrsta sem vekur hér athygli er að Bob Dylan fékk samúð margra svartra Bandaríkjamanna með línunni "...before you call him a man?" Þar sem þeir litu svo á að þeir væru ekki álitnir menn af meginþorra þjóðarinnar, (eða þeir sem voru í uppreisnarhug og vinstrisinnaðir), eða þetta kom fram í heimildamynd um Bob Dylan fyrir nokkrum árum þar sem bandarísk og svört söngkona, Mavis Staples í myndinni "No direction home" eftir Martin Scorsese sagði þetta sjálf, og útskýrði vinsældir lagsins.

Við verðum að athuga að þetta var lag samið árið 1962, á tíma Kúbudeilunnar, aðskilnaðar kynþátta og kynja eftir stéttum, á tíma McCarthyismans og harðra reglna almennt í samfélaginu sem ganga þvert á það sem mannréttindasamtök hafa barizt fyrir og breytt allar götur síðan, og voru byrjuð á einnig á þeim tíma.

 

Skoðum almenn orðatiltæki í frummálinu og frekari merkingar og túlkanir.

 

"To go down a road", að fara niður ákveðinn veg getur þýtt að fara út í ákveðna umræðu. "I don't want to go down that road": "Ég vil ekki leggjast svona lágt, fara út í þessa umræðu".

Þannig að túlka mætti þessi fyrstu orð þannig: "Hversu mikið þarf svarti maðurinn að herma eftir drottnunargirni hvíta mannsins til að vera kallaður mennskur, eða eftir hefðum hans og lífsháttum?"

 

Aðrir túlkunarmöguleikar eru fyrir hendi. Ef þetta er tekið bókstaflega getum við séð fyrir okkur fátækan og fótgangandi mann, sem fær ekki bílfar upp og niður hæðir og hóla eða brekkur. Þá er þessi setning ekki tengd við húðlitinn heldur almenn kjör manna, fátækt og mismunandi stéttir. Þannig vill Bob Dylan heldur hafa það, hann reynir að hafa texta sína almenna og sneiða hjá því sértæka, eða það reyndi hann að minnsta kosti í sínum beztu verkum, þótt á seinni tímum hafi hann stundum brugðið út af þeirri reglu.

 

Þannig að Bob Dylan spyr, hversu mikið þarf fátækur maður að leggja á sig til að vera metinn að verðleikum? Verður starf hans nokkurntímann metið til jafns við þann sem er í hærri félagslegri stöðu, burtséð frá kyni eða kynþætti? Vissulega vísar hann þarna í kynþætti, en þó þannig að öðruvísi má túlka þetta einnig.

 

Hann er almennt að fjalla um stéttir og stéttaskiptinguna í samfélaginu. Þessi texti er ekki kallaður fyrsti frægi baráttusöngur Dylans út af engu.

 

Þessi texti kom á réttum tíma, það er lykillinn að frægð hans. Kvenréttindamál og mannréttindamál almennt voru kraumandi undir niðri bæði í Bandaríkjunum og víðar. Allur þessi áratugur var áratugur þannig átaka, og með 68 byltingunni má segja að orkan hafi leystzt úr læðingi og orðið áberandi.

 

Það er ekki sama hvenær hlutirnir eru sagðir eða hvernig eða hver segir þá. Bob Dylan var réttur maður á réttum stað á réttum tíma með þennan texta, þetta kvæði.

 

Menn hafa lagzt í miklar rannsóknir á því hvenær þetta lag varð til, og niðurstaðan er sú að Dylan hafi skrifað fyrstu tvö erindin á kaffihúsi þann 16. apríl 1962, "The Commons". (Sem útlagzt gæti Þingmennirnir).

 

Menn hafa deilt um hvort lagið er stolið. Árið 1902 samdi Robert Hobart Davis fyrir Fay Templeton í söngleiknum Flóttamennirnir lagið:"Hversu mörg tré getur skógarmúrmeldýr bitið niður?" ("Skógarmúrmeldýrslagið"). Upprunalega lagið mun ekki hafa verið með svarinu "Blowing In The Wind", en síðar hefur þarna orðið einhver blöndun.

 

Dylan sjálfur hefur viðurkennt að hafa byggt lagið á "No More Auction Block" sem er byggt á "We Shall Overcome" sem er byggt á "The Sicilian Mariners Hymn" frá 1792.

 

Sá orðrómur gekk að Dylan hafi keypt lagið af Lorre nokkrum Wyatt árið 1962, sem þá var lítt þekktur söngvari, en Lorre Wyatt sjálfur kvað niður þann orðróm í blaðinu "New Times" og svo í "Sing Out" 1974. Ekki í fyrsta sinn sem hæfileikar og snilld vekja öfund annarra þannig að neikvæð viðbrögð eru vakin.

 

Það er hins vegar annað að nota laglínur eldri laga sem ekki eiga sér höfunda, eins og Dylan hefur gert. Hann er þó einnig þekktur fyrir að umbreyta lögum þekktra höfunda og jafnvel nota lög þeirra óbreytt og komast upp með það í krafti frægðar sinnar. Þannig er lagið "Are You Ready" frá plötunni Saved 1980 augljóslega byggt á lagi eftir Eric Clapton, en á plötunni "461 Ocean Boulevard" frá 1974 er lagið "Get Ready" sem er samið af Eric Clapton og Yvonne Elliman og er grunsamlega líkt "Are You Ready" frá 1980 með Dylan.

 

Þá er komið að því að skoða næstu línur ljóðsins. Hann yrkir um að hvítar dúfur þurfi að sigla sjói áður en þær sofi í hinum hvíta sandi. Hér er allt fullt af líkingum og ljóðmáli sem þarf að skoða betur.

 

Þetta er mjög almennt orðað. Friðardúfan, eða hvíta dúfan er tákn um frið og kærleika. Kannski er þetta upprunnið í Biblíunni, þegar Nói lét dúfu kanna hvort land væri framundan, en alla vega er þetta ævagamalt orðalag og líkingamál, svo mikið er víst. Þetta skilja allir.

 

Að sofa í sandinum er óvenjulegt orðalag en margir hafa talið þetta tengjast Sandmanninum svonefnda, en þannig er Óli Lokbrá nefndur í enskumælandi heimi víða.

Flestir telja þetta því líkingu fyrir að sofa, sumir að deyja, eða lifa friðsömu lífi að öðrum kosti.

Hvernig svo sem menn vilja skýra þessar ljóðlínur nákvæmlega er merkingin augljós. Hversu oft þarf að sýna friðarviðleitni áður en árangur næst?

Næst spyr hann hversu oft fallbyssukúlur þurfi að fljúga áður en þær verða að eilífu bannaðar. Þetta þarf svo sem ekkert að útskýra frekar, en vert er að minna á að hann notar hér úreld vopn sem dæmi, sem gerir kvæðið klassískara en ella. Þar með er hann að segja að alltaf komi einhver ný vopn, og að gegn þeim þurfi einnig að berjast, að þetta sé ekki háð tímanum, heldur sé allt breytingum háð.

Svo kemur viðlagið fræga. Sumir telja að Dylan hafi haft kjarnorkuvopn í huga þar sem vopnakapphlaupið brjálaða stóð sem hæst á þessum tíma. Svo mikið er víst að öll svör hyrfu með vindinum geislavirka og allt dræpist í slíku stríði, sem setur allar svona heimspekilegar spurningar í annað ljós.

Aðrir segja að þetta bendi á að svörin séu alltaf misjöfn eftir tíðarandanum. Sumir segja að þetta bendi á fánann bandaríska, eða sem sagt að kerfið sjálft sé sökudólgurinn, skipulagið, spillingin, völdin. Það er vissulega fáni landanna sem blaktir í vindinum, en sögnin blow getur þýtt að blakta eins og blása eða berast með vindinum. Einnig getur sögnin þýtt að springa, og að springa í vindinum hlýtur að vera tengt gereyðingarvopnum.

Sagnir með svona margræða merkingu vekja upp ýmsar spurningar og túlkunarmöguleika.

Þetta lag er samið þegar Dylan er enn með Suze Rotolo. Síðar verður hann fyrir áfalli er hún fer til Ítalíu og gerir lag um það, "Walking Down The Highway", einnig á annarri plötunni.

Á þessu skeiði er Dylan fullur bjartsýni um að hægt sé að koma á friði, eða hafa áhrif. Síðar gerist hann bölsýnni, og raunar stöðugt bölsýnni og bölsýnni eftir því sem á ævina líður, hættir að búa til mótmælasöngva að mestu árið 1964.

Þetta lag er almannaeign. Það er orðið eins konar þjóðlag þótt það sé eftir Bob Dylan. Allir túlka það á sinn hátt og elska það á einhvern hátt. Það hlýtur að teljast einn almesti sigur sem tónlistarmaður getur náð. Þessu náði Bob Dylan strax í upphafi ferils síns, og hefur stritað við að viðhalda frægð sinni æ síðar, ríkidæmi hans hefur aukizt, en hæfileikarnir tæplega. Hann hefur samið minna með árunum, og það hefur ekki náð slíkum vinsældum.