Um Bakkynjur, Esusardýrkun og siðspillingu í Róm til forna, í kringum Krists burð, fyrir rúmlega 2000 árum

Ég fékk góðar einkunnir í sögu í Menntaskólanum í Kópavogi. Ég hafði gaman af því fagi og nennti því stundum að lesa eða rifja upp glósur.

Bók um guðinn Esus myndi kannski vekja mikla athygli eftir mig ef hún kæmi út. Sú bók er mjög metnaðarfull af minni hálfu þar sem fátæklegar heimildir eru fyrir hendi, og margir vilja vita meira um hann.

Ég rakst á bók sem ég keypti fyrir mörgum árum í Góða hirðinum sem heitir "Neró keisari", eftir Arthur Weigall, sem var Egyptalandsfræðingur með meiru og af vel metnum ættum í hinu victoríanska-brezka samfélagi á fyrri hluta 20. aldarinnar.

Þetta er hreint frábær sagnfræðibók sem lýsir lífi rómverska keisarans í smáatriðum og vandlega, liggur greinilega mikil heimildavinna til grundvallar.

Bókin kom út á íslenzku árið 1938 af Ísafoldarprentsmiðju, áður en seinni heimsstyrjöldin brauzt út, en 1933 á frummálinu.

Eins og fram kemur í upphafi bókarinnar þá var tilgangur Weigalls að athuga hvort hægt væri að finna eitthvað jákvætt um Neró, af sagnfræðilegri vandvirkni, því hann væri jú einn af þessum Rómarkeisurum sem kallaðir voru snarklikkaðir og geðveikir ofstopamenn, en sannir sagnfræðingar vilja efast um söguskýringar þær sem viðteknar eru og athuga hvað er hæft í þeim.

Þetta finnst mér höfundinum hafa tekizt.

Það sem vakti athygli mína var tímabilið og nálægðin við Esusartrúna, ég vildi forvitnast um það hvort ég fyndi þarna fróðleik og heimildir í mína eigin bók um guðinn Esus og aðra gaulverska, keltneska guði. Jú, ég varð ekki fyrir vonbrigðum.

Samkvæmt mínum rannsóknum þá telja fræðimenn að gaulversk, heiðin trúarbrögð hafi að minnsta kosti lifað fram á 7. eða 8. öld eftir Krist í Gallíu, Frakklandi, kannski víðar.

Til er ein heimild sem staðfestir þetta.

Hún er þannig, að klausa er til í bók sem rituð var í klaustri um þetta leyti, þar sem því er lýst að með drápum og með því að brenna heiðin skurðgoð hafi kirkjunnar menn verið að kveða niður villutrú á svæðinu. Var því lýst að prestur einn, sem talaði latínu alla jafna, hefði mælt á djöflatunguna gaulversku og farið með heiðnar bölbænir eða einhverskonar fræði af því tagi.

Þetta er staðfesting á því að latínan var ekki búin að útrýma gaulverskunni um þetta leyti, frumtungumáli Frakka, og heldur ekki þeirra upprunalegu trúarbrögðum. En svo mikil var fyrirlitning Rómverja og Frakka sjálfra á eigin tungumáli og eigin trúarbrögðum að þeim datt hvorki í hug að skrifa neitt á sínu móðurmáli né neitt um sín eigin upprunalegu, heiðnu trúarbrögð.

Þetta sýnir nú betur en nokkuð annað hvað sjálfsfyrirlitningin getur verið mikið hjá sigruðum þjóðum og hvernig þjóðir, tungumál og trúarbrögð hafa horfið í tímans straum án þess að hafa skilið neitt eftir sig, eða eitthvað örlítið stundum.

Þjóðir eins og Grikkir og Rómverjar eru undantekningin. Langflestar germanskar þjóðir skildu ekkert ritmál eftir sig, en áttu þó blómlega og stórmerkilega menningu og tungumál.

Þetta minnir fólk á hversu dýrmæt hin rómantíska þjóðernisvakning var á 19. öldinni og þeirri 20., eða í upphafi þeirrar 20., en ekki eins mikið seinni hlutann. Þetta minnir á hvernig fólk hefur misst niður það sem hafði áunnizt þá.

Fyrr á öldum var talið eðlilegt að drepa fólk sem hafði ekki réttar skoðanir, á þeim forsendum að það aðhylltist villutrú.

Neró keisari fæddist árið 37 eftir Krist. Hann var kallaður djöfull í mannsmynd, og tengdur við Dýrið í Opinberunarbók Jóhannesar.

Weigall tekst að draga upp mynd af Neró sem vekur samúð og skilning með lesandanum.

Það sem vakti athygli mína við þessa bók er sifjaspellin, til dæmis. Kalígúla elskaði systur sína Drúsillu og það var ekki einsdæmi, í bókinni er sagt frá fleiri slíkum atvikum og endurteknum kynlífsathöfnum systkina eða hjónabandi og barneignum systkinna eða annarra náskyldra ættingja.

Þetta afsakaði hann með því að þetta væri leyfilegt í Egyptalandi og hefði verið lengi.

Í þessari bók kemur ýmislegt fram sem maður finnur ekki í yfirborðsumfjöllun um Neró eða fólkið á þessum tíma.

Þessir rómversku keisarar sem kallaðir voru geðveikir og voru það kannski, voru þó með rænu og vit stundum. Hegðun þeirra var einkennileg, en er þó skýrð með rökum í þessari bók.

Í bókinni kemur fram að þótt fólkið hafi hrættðzt rómversku keisarana og hlýtt þeim, þá voru önnur öfl að verki einnig í þjóðfélaginu, íhaldssöm öfl, sem börðust gegn siðspillingunni sem hin íhaldssömu öfl nefndu svo, og kæmi að utan, frá austurlöndum ekki sízt.

Hér er ég einmitt kominn að því atriði sem mér finnst heimild í bók mína um gaulverska og keltneska guðinn Esus.

Það er mín skoðun að keltnesku og gaulversku guðirnir hafi verið nær okkar norrænu guðum sem nefndir eru Vanir og Vanynjur en þeim norrænu guðum sem við eigum og nefndir eru Æsir og Ásynjur.

Hef ég séð að til eru fræðimenn sem eru mér sammála um þetta, en þetta er eitt þeirra fjölmörgu atriða sem er þó deilt um.

Eitt af atriðunum sem eru sérkennandi fyrir Vani og Vanynjur er að þar giltu svipaðar reglur og meðal Egypta til forna, að systkini eignuðust börn, til að hinn guðdómlegi kynstofn Vana spilltist ekki, og það voru kölluð sifjaspell ef Vanir eignuðust ekki afkvæmi með systkinum sínum, því það spillti hinum dýrmætu genum þeirra.

Vanir eru þó guðir og Vanynjurnar gyðjur, og því er ekki hægt að dæma slíkar goðsagnaverur á sama mælikvarða og dauðlega menn. Þannig að slíkt getur gengið upp ef um guðdómlegar verur er að ræða, en þannig erum við mennirnir vissulega ekki.

Heimildir eru mjög fátæklegar um guði og gyðjur drúíða. Í fáeinum tilfellum eru þó guðir og gyðjur með svipuð heiti, en með latneskum endingum oft.

Belisama og Belenos eru goð frá þessum tíma. Þau voru hjón og sennilega systkin líka. Nöfn þeirra eru af sama stofni eins og nöfnin Freyr og Freyja og Njörður og Njörð.

Þetta styður kenningu mína og margra annarra um að Vanagoðin séu eldri en Ásagoðin, og að Vanagoðin hafi verið dýrkuð sem drúízk goð meðal Gaulverja, í bland við önnur goð sem mætti túlka á annan hátt.

En af þessu má draga ýmsar ályktanir, eins og til dæmis það sem augljóst er, að þetta hafði áhrif á Rómverja og Kelta um langt skeið og á siðferðisvitund þeirra og einkalíf, kynhneigð og slíkt.

Í bókinni um Neró keisara er varla minnzt á Kelta og ekki á þeirra trúarbrögð, og þó má draga ályktanir og lesa ýmislegt á milli línanna, ef maður hefur fróðleik sér til stuðnings sem fenginn er annarsstaðar frá.

Á þessum tíma var Egyptaland rómverskt skattland og nýlenda þeirra, hérað í rómverska heimsveldinu, eins og Trump vill að sem flest landsvæði verði. Egypzk menning flæddi til Rómar og ástarsaga Júlíusar Sesars og Kleópötru er til dæmis heimsfræg og hefur orðið efniviður margra skáldsagna og bíómynda.

Í bókinni nota rómverskir keisarar egypzka menningu sem afsökun fyrir því að girnast systur sínar eða eignast önnur afkvæmi og ástarævintýri sem eldri Rómverjum og íhaldssamari geðjaðist ekki að, og kölluðu úrkynjun.

Stór og mikil þögn ríkir í mannkynssögunni um keltneska menningu og trúarbrögð eða áhrif á Rómverja og aðra.

Þetta byggist til dæmis á því að sagan er eins og hleðsla. Það er byggt ofaná það sem fyrir er. Ef samtímaheimildir þegja um eitthvað þá heldur sú þögn einatt áfram, nema endurskoðun fari fram, eins og ég er að reyna að koma með hér.

Þótt ekki sé hægt að sanna eitthvað um trúarbrögð sem heimildir skortir um í smáatriðum, þá er hægt að leiða líkum að einhverju.

Kalígúla keisari var sem sagt ekki brjálaðri en svo að hann var hluti af wók-hreyfingu þess tíma skömmu eftir Krists burð í Rómarveldi, en sú wók-hreyfing rómverska átti sér fylgjendur meðal margra.

Þessi wók-hreyfing var hluti að siðleysinu sem átti þátt í að rómverska heimsveldið féll. Þetta er mitt orðalag, ég er að útskýra þetta með vísan í okkar samtíma, því þarna eru augljósar hliðstæður eins og bókin leiðir í ljós um Neró keisara.

Hér eru setningar úr bókinni, þar sem Kalígúlu er lýst:

"Allir þjónarnir í höllinni voru egypzkir."

"Hann skipaði svo fyrir, að egypzka gyðjan Ísis skyldi tilbeðin opinberlega og ákvað einn helgidag á ári henni til heiðurs."

"Patrisíarnir og áhangendur hinna fornu siða í Róm hneyksluðust mjög á þessum erlendu siðum og venjum, og Agrippína og maður hennar urðu forsvarsmenn hinna rómversku erfikenninga og hugsunarháttar, sem lagði ríka áherzlu á siðferðið, hófsemi og þegnskap gagnvart lýðveldinu."

Margir Íslendingar vita það að Kalígúla fékk þann dóm í sögunni að hann væri einn hinna vitskertu keisara í Róm, sem vegna úrkynjunar eða geðveiki eða spillingar hefði stjórnað hörmulega og komið á lausung og sundrungu.

Þetta kalla ég wók-hreyfingu þess tíma í Róm, sagan endurtekur sig, baráttan á milli hefða og upplausnar og erlendra áhrifa er einnig langt aftur í fortíðinni, í þessu tilfelli 2000 ár aftur í tímanum um það bil.

En Kalígúla var ekki einn um þessar skoðanir. Þetta var tízkubylgja í Róm meðal unga fólksins, eða nokkurs hluta þess, og einhvers hluta elítunnar.

Kalígúla var sannur lýðskrumari. Hann lét halda íburðarmiklar skemmtanir fyrir lýðinn, og þó var hann umdeildur og ekki vinsæll af öllum, og vinsældir hans fóru minnkandi, sem sýnir að hinum íhaldssömu hefur farið fjölgandi og þeim sem hneyksluðust á honum og hjörðinni sem fylgdi honum að máli og var sammála honum.

Ég hef í öðrum pistlum haldið því fram að trúin á Esus hafi verið undanfari kristninnar, að konur hafi gert Esusardýrkunina vinsæla meðal almennings.

Nú vill svo til að sumt sem stendur í bókinni um Neró keisara getur stutt þetta.

Frjálslynda hreyfingin í kringum Kalígúlu og aðra keisara á þessum tíma, hún gæti átt sér aðrar og fjölbreytilegri skýringar en menn hafa vitað um fram að þessu.

Í bókinni eftir Arthur Weigall er því haldið fram að klikkun keisaranna hafi verið ástæðan fyrir þessu og svo einnig áhrifin af utan, frá menningunni egypzku, þar sem faraóarnir létu dýrka sig sem guði og eignuðust afkvæmi með nánum ættingjum.

Ég er alveg sannfærður um það að Esusartrúin var alþýðumenning þess tíma, sem náði inn fyrir veggi rómverskra heimila og jafnvel inn fyrir veggi elítunnar í Róm.

Hluti af þessari Esusardýrkun hefur verið lausung og frelsi í ástarmálum, og öðrum menningarefnum.

Minnumst Bakkynjanna í Grikklandi til forna, en það voru konur sem fylltust af kynferðislegum losta í ölæði og sem ekki aðeins misnotuðu karla kynferðislega heldur drápu þá jafnvel, samkvæmt lýsingum, eða dýr sem tengdust Bakkusi að minnsta kosti.

Rómverjar voru siðspilltir að þessu leytinu til einnig og Gaulverjar ekki síður. Því má slá því föstu að Gaulverjar áttu guði eins og Bakkus eða gyðjur af því tagi.

Esus gæti hafa verið slíkur guð, og söfnuður hans af þessu tagi.

Þegar eitthvað verður að tízkubylgju, eins og þessi lausung í Róm á tíma þessara keisara, þá er ástæðan oft ekki bara utanaðkomandi áhrif frá landi býsna fjarri eins og frá Egyptalandi, heldur getur ástæðan einnig verið utanaðkomandi áhrif frá Gallíu, sem var í næsta nágrenni við Róm og Rómverja, en Keltar og Rómverjar töluðu svo líkt tungumál að þeir skildu hverjir aðra.

Það er mín skoðun að trúarbrögð drúíða og Kelta hafi haft áhrif á unga Rómverja þess tíma og komið af stað wók-hreyfingu af þessu tagi í Róm í kringum Krists burð áætlaðan.

Ef Esusardýrkunin varð að tízkufyrirbæri meðal alþýðunnar, þá verður þetta allt miklu skiljanlegra, þar er kominn þrýstingur að neðan, frá almúganum, sem gerir byltingar og breytingar alltaf skiljanlegri en þrýstingur og breytingar ofanfrá, sem sé frá elítunni sjálfri.