Þurhþyrlian, þurs og fleiri orð. Þurs þýðir sá sem fer í gegnum geiminn.

Þegar ég rakst á fornenska orðið þurhþyrlian fyrir mörgum árum þá varð ég strax hissa á því að erfitt var að finna íslenzk orð sem voru þessu lík að merkingu, en þurhþyrlian þýðir að stinga í gegnum.

Nú tel ég mig vera kominn með orðsifjafræðilegar skýringar og geta tengt þetta við íslenzkuna, jafnvel þótt þetta séu nýstárleg vísindi hjá mér og langsótt á köflum.

Með því að skoða framburðartáknin komst ég á rétta slóð, eða það tel ég að minnsta kosti.

Þurh þýðir vegna, í gegnum, með tilstuðlan af. Þyrlian þýðir að stinga. Dirl eða dyrrl á skozku er sama orðið, nema með d í stað þorns, þar sem þornið hvarf snemma úr engilsaxneskum málum.

Þurh er skyldast orðinu þurrkur á íslenzku hljóðfræðilega, en samt er h-ið ch kokhljóð sem ekki er notað í nútímaíslenzku. Engu að síður virðist þetta hljóð vera ákveðin skýring.

Þurh er eldri mynd orðsins through á ensku sem langflestir skilja og vita hvað þýðir, í gegnum. Stafavíxl hefur orðið og r-ið farið fram fyrir u-ið sem hefur fengið með sér o í nútímaensku og framburðurinn orðinn ú en ekki u.

Gh-ið í enda orðsins í nútímaensku minnir á að framburður þessa orðs, through var kokmæltur fram eftir öldunum þótt nú sé endir orðsins orðinn hljóðlaus hjá langflestum.

Þurrkur á íslenzku tel ég að sé skylt orð, og jafnvel sama orðið, þótt merkingin sé allt önnur.

Annað orð geymir þó merkingu þurh betur á íslenzku, en það er þver.

Dry á ensku er hinsvegar sennilega skylt orðinu draugur á íslenzku og sögninni að drýgja, bæði í merkingunni að láta endast og að fremja.

Af þessu er sést að orð týna merkingum sínum oft þegar þau ferðast til annarra landa.

Draugiz þýðir þó harður, en einnig þurr á forgermönsku og því er enskan ekki alveg með upphaflegu merkinguna.

Í orðsifjabók Blöndals kemur fram að hann tengir orðið að drýgja við driugan á gotnesku, sem þýðir að gegna herþjónustu. Dröje á dönsku þýðir að endast vel, standast, og er það greinilega einnig skylt eins og Blöndal hélt fram.

Fornsænskar rúnir sýna að draug þýddi að fremja.

Ef miðað er við dönsku merkinguna þá fékk orðið draugur merkinguna "eitthvað sem endist vel, vill ekki hverfa", (eitthvað sem endist vel, stenzt tímans eyðingu).

Upphafleg merking finnst ekki í orðabókum. Lýsingarorðið drýgur, drúgur, drægur eða draugur hefur þó þýtt "endingargóður, harður, þurr, ósveigjanlegur", eða eitthvað slíkt. Það orð hefur verið til, með samanburðarmálfræði má sjá það augljóslega og vera viss.

Þetta var samanburður til að sannfæra lesendur þessa pistils um að þótt orðin þurh (framborið þurrgkh) og þurrkur hafi allt aðra merkingu geti þau verið svo náskyld að þau séu sama orðin með mismunandi merkingu.

En það sem vakti mesta athygli mína við þessar orðsiftir er að leyndardómar ljúkast upp og orðið þurs verður loksins skiljanlegt og morgunljóst, ef svo má segja, þetta orð sem hefur verið miklum leyndardómum háð og undirorpið lengi.

Orðið þurh á ensku getur einnig verið stafsett þuruh, ðurh, ðorh, þorh, þerh, ðerh eða þurg. Á víkingaöldinni þekktu menn þetta orð, Engilsaxar notuðu það mikið, og Norðurlandabúar hafa skilið það, vegna náinna samskipta, og sennilega átt þetta orð, þótt ekki finnist það sömu merkingar á prenti. Það ætti ekki að trufla, því vitað er að aldrei rötuðu öll orð á prent, og mikið af skinni glataðist, sem ritað var á.

Í nýju fræðiriti eftir Ingunni Ásdísardóttur er fjallað um það að bágt er að skilja ekki þetta orð, jötunn, og svo þurs eða tröll. Öll þessi orð eru óræðrar merkingar, þótt þau skiljist nokkurnveginn og hafi merkinguna "yfirnáttúruleg vera, risavaxin, óvinveitt".

Þegar ég reyni að skilja orð eins og þurs þá fer ég ekki eftir orðabókinni, ef hún er röng og of nýlegar merkingar þar.

Málið er þetta, að maður veit að orð af þessu tagi eru yfirnáttúruleg, og aðeins merking af ákveðnu tagi kemur til greina og er ásættanleg. Næstum allar skýringar af þessu tagi í orðsifjabók Ásgeirs Blöndal eru grunnar, vantar dýptina og nánari skýringar.

Þó er bókin hans algert grundvallarrit og dýrmætt sem slíkt, ég tek það skýrt fram.

Þegar ég kynnti mér orðið þurh þá sá ég strax að það uppfyllti ákveðin skilyrði um að útskýra orðið þurs.

Maður veit að guðirnir komu í gegnum geiminn frá öðrum hnöttum, jafnvel öðrum búlgum og sólhverfum. Þar af leiðandi þá er orðið þurh dularfullt, þótt reynt sé að finna orðsifjar, terh er elzti ættinginn, á forindóevrópsku og þýðir "að fara í gegnum".

Við eigum lýsingarorðið þver, sem tengir þessi orð saman bæði merkingarlega og orðsifjafræðilega, þar sem v o u voru taldir sami stafurinn í latínu, til dæmis, eða aðeins v-til í latínu.

Sá sem er þver og þrjózkur getur kallazt óvinveittur, og þursar eru óvinir hinna æðri máttarvalda, þannig að merkingarfræðilega gengur þetta fullkomlega upp.

Fimmta merkingin á orðinu þver í almennu íslenzku orðabókinni frá 1993 er "brattur, lóðréttur". Þegar orðið er notað sem atviksorð lýsir það beinni línu.

Þurhþyrlian þýðir að stinga í gegn, og hefur verið notað þegar lýst var mannvígum með sverðum. Lína, eða eitthvað langt og mjótt er því innifalið í lýsingarorðinu þver. Þar með er komin tenging, sem að vísu er ekki mjög skýr, en hún nægir til að sýna fram á að þessu orð hafa komið hvert af öðru, og lýsingarorðið þver er leif af horfnu orði sem merkti í gegnum, og var kannski þurrk, í gegnum, eða þurrak eða þurrek eða eitthvað slíkt.

Lýsingarorðið þurr hefur merkinguna harður, ómjúkur. Sú merking er númer 4 í almennu íslenzku orðabókinni frá 1993.

Það sem skiptir þó mestu máli finnst mér í þessu máli öllu er að sé kafað til botns og leitað enn lengra aftur þá kemur í ljós orðið térht á forindóevrópsku, að fara í gegnum, komast í gegnum, fara frá einum stað til annars, en það orð var notað um sálir dauðra sem fara í annan heim.

Skýringar Ásgeirs Blöndal duga ekki á orðinu þurs, að ryðjast um með hávaða, brauki og bramli eða eitthvað slíkt.

Eiginlega allar skýringar á goðaverum sem hann finnur eru í ætt við þetta, að guðir og tröll hafi verið fávitar sem brutu allt og brömluðu og voru með háreysti, eða lifðu í vötnum.

Skýringar hans litast því af fordómum, en þetta var vandi kristinna manna sem voru með harðlæstan huga og sáu bara það neikvæða við forna tíð og forn orð af þessu tagi.

Ingunn Ásdísardóttir reynir að bæta úr þessu í nýrri bók sinni, og það geri ég líka með þessum pistli.

Samkvæmt minni skýringu þá er jötunn "sá sem fer í gegnum, frá einum heimi til annars". Fornenska orðið þurh sem við eigum í lýsingarorðinu þver, það kemur með skýringuna og leysir þetta fagurlega.

Þurs er sá sem fer þvert í gegnum geiminn og kemur hingað á geimskipi. Það er deginum ljósara.

Sú skýring að þursar séu nautheimskir tröllkarlar sem brjóta allt og bramla, öskrandi og rymjandi eins og skepnur nær ekki nokkurri átt.

Að útskýra orðið þyrlian er svo annað mál. Það er dregið beint af indóevrópska orðinu ter, sem þýðir í gegnum, yfir. Það þýðir að nísta, stinga í gegn, að gera holan, tilgangslausan.

Sögnin að þyrla er augljóslega sama orð, sem fékk aðra merkingu hér, því það var ekki skráð í þeirri merkingu sem það hafði upphaflega og fólk var hætt að skilja það, það breytti um merkingu.

Ég nenni raunar ekki að fara útí löng og mikil skrif um þetta.

Þarna koma við sögu önnur íslenzk orð, eins og tess, "löng og mjó spýta", sögnin að terra, rétta fram, og skyld orð, að derra sig mætti nefna.

Þetta er orðsift sem hefur verið á sveimi lengi í mæltu máli og alþýðumáli, en hefur ekki verið fest á bók í upprunalegri merkingu, og því komið til baka í mörgum myndum eins og ég rek hér. D, t og þ, allt eru þetta náskyldir stafir, og gengur upp að telja að svona hafi orðið ferðazt í gegnum aldirnar og tekið á sig margar myndir og merkingar.

 

Gervigreindin gerir mannfólk óþarft - slíkur er hraði þróunarinnar

Hvað gerir gervigreindin? Hún eykur auð og völd fáeinna útvalinna, störfum fækkar, meira atvinnuleysi. Gervigreindin eykur einnig bilið á milli fólks. Sumir munu nota þessa tækni við vinnu og á heimilum, en varla allir.

Letin eykst og mannlegum hæfileikum hnignar æ meira. Það er afþreyingin sem tekur æ meira pláss en vinnan sífellt minna pláss.

Sýndarveruleiki hlýtur að taka við af sjónvarpi og tölvum.

Þar með detta fréttir endanlega út. Allir eða flestir munu lifa í sínum bergmálshellum.

Þetta er ekki dystópísk framtíð heldur dystópísk nútíð.

Nú er minna talað um falsfréttir, meira talað um að fólk velji sér fréttir við hæfi. Það þýðir að enginn lifir lengur í sama veruleikanum.

Ef þetta er ekki helstefnuþróun, hvað þá? Er þetta kærleikur, jafnrétti, bræðralag? Eða kommúnismi? Eða kapítalismi? 

DeepSeek kemur á óvart: Kínverjar að taka forystu?